De vragenlijst Revised Child Anxiety and Depression Scale (RCADS) werkt goed in het herkennen van angst en depressie bij kinderen. Dit blijkt uit onderzoek van GGD Amsterdam in samenwerking met Amsterdam UMC (afdeling Public and Occupational Health, sectie Jeugd en Gezondheid) en de VU (afdeling Klinische, Neuro- en Ontwikkelingspsychologie).
Bijna 70.000 kinderen hebben meegewerkt aan het onderzoek. Deze kinderen waren 8 tot en met 18 jaar oud. Zij vulden de vragenlijst in op basisscholen, middelbare scholen en MBOs in heel Nederland.
Herkennen van angst en depressie bij kinderen
Verschillende korte versies van de RCADS-vragenlijst zijn met elkaar vergeleken. De versie met 22 vragen blijkt het beste te werken. Het gaat om 15 vragen over angst en 7 vragen over depressie.
Vanaf schooljaar 2020-2021 zal de versie met 22 vragen worden gebruikt. Op basisscholen in Amsterdam en Amstelland zit de vragenlijst in het leerlingvolgsysteem Hart & Ziel. Op middelbare scholen is de lijst onderdeel van de landelijke gezondheidsvragenlijst Jij en Je Gezondheid.
Tijdens de corona-uitbraak in maart 2020 vertoonden ongeveer evenveel volwassenen psychische klachten als vier maanden ervoor. Bij specifieke groepen, zoals werkzoekenden en studenten, werd wél een toename van angst en depressie door corona gezien. Dit blijkt uit onderzoek onder de Nederlandse bevolking, uitgevoerd door CentERdata, Fonds Slachtofferhulp, het Nivel en Tilburg University (NETHLAB).
De resultaten zijn gebaseerd op een breed onderzoek onder circa 4000 willekeurige Nederlanders van 18 jaar en ouder (uit het externe LISS-panel) met metingen in november 2018, maart en november 2019, en maart 2020.
Project VICTIMS
Het onderzoek maakt deel uit van een omvangrijke meerjarige studie, onderdeel van het project VICTIMS (Victims in Modern Society) van het Fonds Slachtofferhulp.
Om seizoensinvloeden uit te sluiten zijn psychische klachten en emotionele steun in de periode november 2019 maart 2020 vergeleken met de periode november 2018 maart 2019.
Toename angst en depressie door corona
Mensen die in november 2019 kampten met angst en depressiviteit, hadden hier ook in maart 2020 vaker last van dan anderen. Dit patroon zagen we ook in de periode november 2018 maart 2019, dus het lijkt erop dat er geen directe relatie is met de corona-uitbraak.
Voor werkzoekenden, studenten en degenen die voor het huishouden zorgen lag dit heel anders: het aandeel dat angst- en depressiviteitssymptomen vertoonde was in maart 2020 veel hoger dan bij werkenden, en dat was níet het geval in maart 2019.
Het bewijs dat de juiste voeding een depressie kan voorkomen of verhelpen, is zwak. In literatuurreviews over het onderwerp trekken auteurs toch vaak sterke conclusies. Dat ontdekte Florian Thomas-Odenthal, masterstudent Psychologie aan de Universiteit Leiden, in zijn thesisonderzoek.
Thomas-Odenthal onderzocht in totaal 50 review-artikelen. Hij maakte daarbij onderscheid tussen narratieve reviews (ook wel literatuurreviews), systematische reviews en meta-analyses.
Voeding en depressie: zwak verband
Wat bleek: een derde van de literatuurreviews kwam tot een sterke conclusie over het verband tussen voeding en depressies, maar niet één van de meta-analyses vond een dergelijk sterk verband. De literatuurreviews zijn dus vaak te stellig over hun bevindingen. De jonge psycholoog denkt dat het belangrijk is dat zowel wetenschappers als redacties van tijdschriften zich hier bewuster van worden.
Yoga bestaat als rustgevende sport en helpt bij sommige mensen zelfs om angsten te verminderen. Dat concludeert een Amerikaans onderzoek van Naomi Simon en collegas. Zij onderzochten de impact van Kundalini Yoga op gegeneraliseerde angststoornis.
Gegeneraliseerde angststoornis is een psychische klacht waar 4,5% van alle Nederlanders mee kampen. Het staat ook wel bekend als piekerstoornis: mensen die eronder lijden, piekeren voortdurend. Ze zijn continu gespannen, angstig en bezorgd over dingen in het dagelijks leven.
Yoga in de strijd tegen gegeneraliseerde angst
Vaak blijft gegeneraliseerde angst onbehandeld; bij een ander, relatief groot deel slaat een reguliere behandeling niet aan. Reguliere behandeling bestaat uit: cognitieve gedragstherapie (CGT), antidepressiva en kalmerende middelen zoals oxazepam. Vandaar dat een grote groep zoekt naar complementaire en alternatieve interventies, zo stellen de Amerikaanse wetenschappers. Inclusief yoga. Of beter gezegd: Kundalini Yoga, een vorm waarbij het vooral draait om ademhalingstechnieken, zingen van mantras en meditatie.
Hoe was de studie opgezet?
De Amerikaanse studie was een gerandomiseerd klinisch onderzoek, waaraan in totaal 226 volwassenen met gegeneraliseerde angst meededen. Onderzoekers wierven hen op twee specialistische, academische centra en deelden de deelnemers vervolgens in drie groepen in: de eerste groep volgde cognitieve gedragstherapie, de tweede Kundalini Yoga en de derde stress education. Hierbij krijgen de deelnemers voorlichting over de lichamelijke, psychologische en medische gevolgen van stress en hoe een gezonde levensstijl angst kan verminderen.
Yoga effectiever dan stressmanagement
De deelnemers werden twaalf maanden lang gevolgd en kregen twaalf sessies die ieder 120 minuten, oftewel twee uur duurden. Ook kregen ze iedere dag 20 minuten aan huiswerk mee. Na afloop van deze drie maanden gaven ze aan in hoeverre hun klachten waren afgenomen en hierop lieten de wetenschappers een analyse los. Resultaat? Bij 54% van de mensen uit de Kundalini Yoga-groep namen de klachten significant af, terwijl dat bij stress education maar 33% was.
Bij cognitieve gedragstherapie lag dit percentage op 71%, waarmee het effectiever is dan yoga. Onderzoekers stellen daarom dat cognitieve gedragstherapie eerste keus blijft bij het behandelen van gegeneraliseerde angststoornis. Wel kan yoga een waardevol middel zijn in een algeheel behandelplan. Dus niet als alternatief, maar als een mooie aanvulling op de gangbare cognitieve gedragstherapie.
Mooi resultaat
De zes Amerikaanse wetenschappers zijn erg te spreken over het resultaat. Gegeneraliseerde angststoornissen komen vaak voor, maar vaak willen of kunnen mensen geen betrouwbare behandeling volgen, zegt Naomi Simon, hoofdauteur van het artikel. Onze bevindingen laten zien dat yoga, dat veilig én toegankelijk is, symptomen bij sommige mensen kan verminderen. Dit zou de drempel om aan de bel te trekken bij klachten kunnen verlagen.
Suïcide. Het blijft een taboe en lastig te doorgronden onderwerp. Daarom probeerde Derek de Beurs, hoofd epidemiologie bij Trimbos Instituut, dit verschijnsel beter in kaart te brengen met een nieuwe benadering: de netwerkanalyse. De netwerkbenadering van suïcidaliteit gaat er vanuit dat suïcidaal gedrag het resultaat is van de dynamische interactie tussen verschillende factoren.
Denk je aan zelfmoord?
Schakel hulp in. Chat via 113.nl of bel 113 of gratis 0800-0113.
Traditionele onderzoeken bevragen grote groepen mensen op één enkel moment gevraagd naar risicofactoren zoals depressie, legt De Beurs uit. Om zo suïcidaliteit twee jaar later te voorspellen. Van dit soort onderzoek leren we heel veel over algemene risicofactoren voor suïcidaliteit. Voor die ene patiënt die voor een klinische behandelaar zit, zijn dit soort resultaten lang niet precies genoeg. Met nieuwe technieken zoals de mobiele telefoon kunnen we eindelijk meerdere metingen van één persoon doen. We krijgen hierdoor veel beter zicht op de unieke en complexe samenhang van risicofactoren binnen één persoon. Dit helpt ons om die ene persoon veel preciezer te volgen en te begrijpen.
Complexiteit suïcidaliteit
Steeds meer komt het besef dat we psychopathologie, en dus ook suïcidaliteit, moeten bestuderen in al zijn complexiteit, aldus De Beurs. Vergelijk het met het weer: om weersvoorspellingen te doen, kun je ook niet alleen naar de temperatuur op één moment kijken. Je moet ook factoren meewegen zoals luchtdruk, luchtstromen, windkracht en kans op neerslag. En al die factoren reageren weer op een bepaalde manier op elkaar over tijd. Zo werkt het ook bij suïcidaal gedrag.
Wie is er kwetsbaar?
De mensen bij wie symptomen als piekeren en depressieve gevoelens sterker met elkaar verbonden zijn, lopen meer risico op psychische klachten dan mensen waarbij piekeren nooit tot een somber gevoel leidt. Vergelijk het met dominostenen, bij sommigen staan ze dichter bij elkaar dan bij andere mensen. Valt er een steen om, dan vallen bij kwetsbare mensen gelijk alle stenen om.
Vicieuze cirkel
Wanneer symptomen zoals piekeren door een stressor worden geactiveerd, dan kunnen ze met elkaar in een vicieuze cirkel raken aldus De Beurs. Denk bijvoorbeeld aan de stressor die niemand kan zijn ontgaan: de uitbraak van corona. De pandemie kan ervoor zorgen dat iemand gaat piekeren, wat weer slapeloosheid veroorzaakt. Door slapeloosheid krijgt iemand vervolgens gedachten aan de dood, maar het zorgt ook weer voor piekeren, wat op zijn beurt leidt tot nog intensere gedachten aan de dood. Zo komt iemand in een positieve feedback loop terecht: de symptomen verergeren elkaar steeds, zelfs als een stressor weer verdwenen is.
Van netwerken naar complexe systemen
Netwerken zijn pas een eerste stap naar denken over psychopathologie als een complex systeem. Ecologen en economen bestuderen complexe systemen al langer en daar kunnen we ons voordeel mee doen. Zo is er veel onderzoek gedaan naar omslagpunten. De financiële markt leek plotsklaps in te storten, maar onderhuids waren er al vele signalen dat het systeem onder druk stond. Nu zijn er technieken om deze onderhuidse signalen te voorspellen.
Netwerk symptomen sterker verbonden vlak voor omslagpunt
Elk complex systeem dat op het punt staat om te slaan, blijkt in de periode voor het omslagpunt al minder flexibel te zijn geworden, stelt De Beurs. In de psychiatrie is dit idee reeds aangetoond bij een depressieve patiënt die zichzelf een jaar heeft gemonitord met een smartphone. Vlak voor dat hij weer depressief werd, zag je dat zijn netwerk aan klachten sterker verbonden raakte, vaster kwam te zitten. De hypothese is dat we dit ook kunnen zien bij suïcidale patiënten. De verwachting is dat hun symptomen steeds meer gaan samenhangen vlak voordat ze opnieuw in een suïcidale crisis komen.
Niet stapsgewijs
Wat nieuw aan deze theorie is, is dat stress dus niet stap-je-voor-stapje resulteert in meer suïcidaliteit, maar dat er plotsklaps een enorme toename is in suïcidaal gedrag. Het idee is dat dit proces maakt dat suïcides zo plotseling kunnen lijken. De signalen ervoor waren te klein om echt opgemerkt te worden door de naasten, de therapeut of zelfs de patiënt.
Opzet onderzoek
Theoretisch klinkt dit allemaal heel aannemelijk, maar het moet natuurlijk wel aangetoond worden. Er zijn nu meerdere studies die deze processen bij depressieve patiënten hebben aangetoond, en er is één artikel dat een vergelijkbare hypothese toetste bij suïcidale patiënten. Vanuit de VU in Amsterdam hebben De Beurs en zijn collegas nu data verzameld van vijf suïcidale patiënten over 3 met een mobiele telefoon. Met deze data kunnen we een start maken om de hierboven geschreven hypothesen te toetsen.
Meer inzicht in problematiek suïcidaliteit
De grootste verdienste van de netwerkbenadering tot nu toe is de herwaardering voor de unieke complexiteit van een patiënt; het heeft in eerste instantie zowel voor de patiënt als de clinicus een psycho-educatieve functie. De emotionele beleving van een patiënt is niet iets statisch, maar iets dynamisch wat van week tot week en zelfs van uur tot uur verandert. Denken over psychopathologie en suïcidaliteit als het resultaat van een complex dynamisch systeem kan behandelaars helpen om meer gepersonaliseerde therapie aan te bieden.
Real-time informatie over mentaal herstel
Uiteindelijk hopen we dat we met deze theorieën en de daarbij behorende technologieën patiënten real-time informatie kunnen geven over hun mentale herstel. Behandelaars kunnen daar telkens de therapie op aanpassen. Ook hopen we een vroeg-detectie functie te ontwikkelen, die helpt om een volgende suïcidale crisis te voorspellen en te voorkomen. Maar dat is nog toekomstmuziek.
De Rijksoverheid stelt de komende vijf jaar 4,8 miljoen euro per jaar beschikbaar voor de Landelijke Agenda Suïcidepreventie. Staatssecretaris Paul Blokhuis zet hiermee in op duurzame suïcidepreventie, die maatschappelijk breed gedragen wordt en waarvan diverse (landelijke en regionale) programmas deel uit zullen maken.
Monique Kavelaars, voorzitter van de Raad van Bestuur van 113 Zelfmoordpreventie: Als we gezamenlijk inzetten op meer bewustwording, meer gedeelde kennis, praktische handvatten en programmas in onder andere het onderwijs, de zorg en het sociaal economische domein kunnen we het hoge aantal suïcides terug dringen. De Nederlandse overheid laat via VWS met deze keuze zien dat zij streeft naar minder zelfmoord. Ik hoop van harte dat ook andere organisaties en het bedrijfsleven zich hiervoor hard gaan maken. Zelfmoordpreventie, doe je samen.
Landelijke Agenda Suïcidepreventie
Uit onderzoek blijkt dat praten over gedachten aan zelfmoord levens kan redden. In de derde Landelijke Agenda Suïcidepreventie (2012-2025) wordt daarom ingezet op beroepsgerichte campagnes binnen en buiten de zorg en publiekscampagnes om meer bewustwording te realiseren en Nederlanders te stimuleren het gesprek te voeren over dit moeilijke onderwerp.
Versterking van de netwerkaanpak staat centraal, zodat nog meer mensen, bedrijven en organisaties zich aansluiten. Suïcidepreventie wint aan slagkracht met een integrale netwerkaanpak, waarbij partners de eigen expertise en die van netwerken combineren.
Onderzoeker Karlijn Heesen heeft de Jan Mokkenstorm prijs 2020 gewonnen. Heesen deed de afgelopen jaren promotieonderzoek bij het Depressie Expertisecentrum Jeugd van GGZ Oost Brabant naar de effectiviteit van het project STORM (Strong Teens and Resilient Minds) gericht op zelfmoordpreventie onder scholieren.
Heesen concludeerde dat STORM effectief is en maakte hiermee de weg vrij voor de uitrol van het project voor scholieren in Oost-Brabant. Ook hierbij was ze actief betrokken.
Zelfmoordpreventie onder scholieren
Het project STORM is een preventieve aanpak van scholen, GGD, GGZ en jeugdhulpverlening, waarin alle leerlingen in het tweede jaar van het voortgezet onderwijs worden gescreend op depressie en suïcidale gedachten. Scholieren met suïcidale gedachten worden na de screening binnen 48 uur onderzocht door de GGD en doorverwezen naar passende hulp. Scholieren met verhoogde depressieve klachten krijgen een preventieve training.
De tweede prijs was voor Jaël van Bentum. Uit haar onderzoek blijkt dat behandeling van zelfmoordgedachten het meest effectief is wanneer deze gedachten direct worden aangepakt. Veel behandelaren gaan er tot nu toe van uit dat als een psychische aandoening, zoals een depressieve stoornis, wordt aangepakt, de gedachten aan zelfmoord verminderen.
Jan Mokkenstorm prijs 2020
113 Zelfmoordpreventie en Suicide Research the Netherlands (SURE-Net) hebben besloten om jaarlijks op Wereld Suïcide Preventie Dag de Jan Mokkenstorm prijs uit te reiken. In de geest van Jan Mokkenstorm, psychiater en oprichter van 113 Zelfmoordpreventie die vorig jaar overleed, moet de prijs bijdragen aan het terugdringen van zelfmoord in Nederland.
Het ene jaar is de prijs voor een initiatief uit de praktijk, het andere jaar voor een jonge onderzoeker. De jury bestaat uit Prof. Dr. Aartjan Beekman, mr. Merijn Eikelenboom, dr. Wouter van Ballegooijen, dr. Renske Gilissen, Prof. Dr Jan Smit en Nicole Kwaks (de vrouw van Jan Mokkenstorm).
Vanaf dinsdag 1 september 2020 gaat om 10.00 uur de Depressielijn weer de lucht in. De hulptelefoon van de Depressievereniging staat open voor iedereen met een depressie of hun naasten.
Als je belt naar de hulplijn, krijg je een ervaringsdeskundige vrijwilliger aan de telefoon. Hierbij kan men gewoonweg zijn verhaal kwijt of om advies vragen. Vanuit hun ervaring kunnen de vrijwilligers meedenken over wat een goede volgende stap zou zijn.
Het telefoonnummer is 088-5054334. De kosten voor deze lijn zijn de gebruikelijke belkosten. Eventueel zijn de vrijwilligers ook per mail bereikbaar op: depressielijn@depressievereniging.nl
Vandaag, donderdag 10 september, is het Wereld Suïcide Preventie Dag. Een dag om stil te staan bij zelfdoding en hoe we dit kunnen voorkomen. Claire Veldkamp is ambassadeur geworden van de StayFine app. Zij wil zich inzetten voor het verbeteren en bespreekbaar maken van de geestelijke gezondheid van jongeren. Want zelfmoord was de nummer 1 doodsoorzaak onder jongeren van 15-25 jaar in Nederland in 2019.
Als iemand zelfmoord pleegt, is er in ongeveer de helft van de gevallen sprake van een depressie. 1 op de 5 jongeren krijgt voor zijn 21e met depressie te maken. Gelukkig herstellen de meeste jongeren van een depressie en nemen de gedachten aan zelfmoord weer af. Dan is het belangrijk om jezelf sterker te maken, zodat je niet opnieuw klachten krijgt.
Claire Veldkamp ambassadeur StayFine
Om deze reden is Claire Veldkamp ambassadeur van de StayFine app. “Een app is laagdrempelig en zorgt ervoor dat meer jongeren hulp kunnen zoeken”, vertelt Claire. De meeste jongeren hebben namelijk een telefoon en ze kunnen vanuit huis meedoen.
Zij wil zich inzetten voor het verbeteren en bespreekbaar maken van de geestelijke gezondheid van jongeren. Dagen zoals de Wereld Suïcide Preventie Dag helpen om meer over het onderwerp te kunnen praten. Want hoe kun je iets voorkomen wat niet bespreekbaar is?
Geestelijke gezondheid jongeren verbeteren
StayFine roept op: ook jij kan iets doen om de geestelijke gezondheid van jongeren te verbeteren. Hoe? Vraag vandaag eens aan iemand hoe het echt gaat. Het kan een vriend, onbekende of familielid zijn. Wees niet bang dat je niet alle antwoorden hebt, mensen die zich erg vervelend voelen zoeken vaak geen advies. Het feit dat je oprecht luistert en meeleeft is meestal al voldoende. Zij kunnen daarna hulp zoeken van bijvoorbeeld de huisarts of een andere hulpverlener. Als jij en je vrienden dit vandaag doen, wie weet kun je er iemands leven wel mee veranderen, dus probeer het vooral uit!
Wil je meer weten over StayFine of je aanmelden voor de app en het onderzoek naar de app? Ga naar www.stayfine.nl.
Het Nederlands Kenniscentrum Angst Dwang Trauma en Depressie organiseert op 9 oktober a.s. een speciale dag voor patiënten, hun naasten en professionals.
Op deze hybride conferentie Transdiagnostisch behandelen / De dwangstoornis uitgelicht gaat een groot deel van het programma over dwangstoornissen. Odile van de Heuvel, hoogleraar aan de VU, houdt een lezing over wat er in de hersenen gebeurt bij mensen met angst- en dwangstoornissen. Menno Oosterhoff geeft een workshop over alle manieren waarop dwang zich kan presenteren. Ook zijn er workshops over behandeling van dwangstoornissen, voor kinderen en volwassenen. Ook de Angst Dwang en Fobie stichting verzorgt een interessante workshop, namelijk over hun diverse aanbod voor lotgenotencontact. De dag wordt feestelijk geopend met de officiële lancering van OCDnet.
Transdiagnostisch behandelen
Daarnaast staat een aantal lezingen en workshops in het licht van transdiagnostisch behandelen. Het gaat over klachten die vaak bij de verschillende psychische aandoeningen voorkomen. Denk hierbij aan slaapstoornissen en psychotrauma.
Hybride event: live én online
De conferentie vindt plaats bij HonigEvents te Nijmegen. In verband met de coronamaatregelen is er beperkt plaats om de conferentie live bij te wonen.
We bieden daarom aan om het programma online bij te wonen. Als u zich aanmeldt wordt gevraagd of u live of online deel wil nemen.
