Het dagelijks slikken van supplementen en voedingstherapie kunnen depressie niet voorkomen. Dit blijkt uit de uitkomsten van het MooDFOOD-project, geleid door de Vrije Universiteit Amsterdam. De afgelopen vijf jaar werd de relatie tussen voeding en depressie onderzocht.

Het is belangrijk om de onderliggende factoren te onderzoeken die leiden tot een beter begrip van de kwetsbaarheid van depressie. Dit is een eerste en cruciale stap richting het verbeteren van preventieve therapieën die een terugval moeten voorkomen, stelt Caroline Figueroa in haar proefschrift. Zij promoveerde deze maand aan de Universiteit van Amsterdam en onderzocht de combinatie van cognitieve en neurobiologische perspectieven als risicofactor.

Maar liefst 50% van de patiënten die hersteld zijn van een depressie, maken in hun leven een nieuwe depressieve episode mee. Na drie episodes stijgt dit risico zelfs tot 90% binnen 10-15 jaar. Deze hoge kans op terugval zorgt ervoor dat een depressie erg invaliderend is en dat de ziekte hoge sociale en economische kosten met zich meebrengt. Er bestaat een aantal effectieve behandelingen tegen terugval van depressie, maar zelfs als deze interventies goed werken, blijft de kans op terugval hoog.

Beter begrip van de kwetsbaarheid van depressie

Bepaalde risicofactoren voor deze terugval zijn eerder onderzocht, zoals het aantal eerdere depressieve episodes in iemands leven. Daarnaast is er bewijs dat cognitieve factoren (zoals negatieve gedachtes) en neurobiologische factoren (zoals veranderingen in netwerken in het brein) risicofactoren zouden zijn voor terugval. “Het combineren van de twee perspectieven zou tot beter begrip kunnen leiden van de onderliggende mechanismes voor kwetsbaarheid van depressie”, stelt Figueroa. “Daarom richt ik mij op de combinatie van beide perspectieven.”

Cognitief perspectief

Tijdens een depressie zijn depressieve gedachtes en negatieve denkstijlen belangrijke kwetsbaarheidsfactoren. Hierbij spelen drie concepten een rol:

• Dysfunctionele attitudes: depressieve gedachtes over jezelf, anderen en de toekomst.
• Cognitieve reactiviteit: de activatie van dysfunctionele gedachtes gedurende een verdrietige stemming of stress.
• Ruminatie: een zich herhalend en passief gedachteproces waarin men zich focust op symptomen van verdriet en emotionele nood en de mogelijke oorzaken en gevolgen hiervan.

Vanuit het cognitieve perspectief kan worden geconcludeerd dat dysfunctionele gedachtenprocessen, uitgelokt door verdriet of stress, omvat door cognitieve reactiviteit en ruminatie, belangrijke kwetsbaarheidsfactoren zijn voor terugkerende depressie. Dit zouden aanknopingspunten kunnen zijn voor preventieve therapie.

Neurobiologisch perspectief

Veranderingen in communicatie tussen netwerken in het brein zouden ook een rol kunnen spelen in de kwetsbaarheid tijdens remissie van een depressieve stoornis. Tijdens rust, wat inhoudt dat men geen activiteit uitvoert, delen regio’s in het brein die anatomisch gezien van elkaar gescheiden zijn en verschillende functies hebben, continu informatie met elkaar. Zij vormen zogenoemde ‘resting-state netwerken’. Deze zijn betrokken bij verschillende cognitieve processen.

Vanuit het neurobiologisch perspectief kan worden geconcludeerd dat meerdere resting-state netwerken, betrokken bij belangrijke cognitieve functies als aandacht en zelfreflectie, een belangrijke rol spelen in kwetsbaarheid als patiënten in remissie zijn. Mogelijk zijn afwijkingen in deze netwerken en het samenspel tussen deze netwerken een reflectie van de moeite om los te komen van negatieve zelf-evaluatieve informatie, waaronder ruminatie.

Het is nog onduidelijk of deze veranderingen in breinnetwerken ook het risico op terugval voorspellen. Figueroa zou dit graag in toekomstige studies willen onderzoeken.

Combinatie van neurobiologische en cognitieve kwetsbaarheidsfactoren

Figueroa: “De meest interessante uitkomst vind ik dat veel van de verschillen op zowel cognitief als neurobiologisch vlak, pas duidelijk worden tijdens een verdrietige stemming van zowel de patiënten die in remissie zijn van depressie (met een hoog risico op terugval) en mensen die nog nooit depressief zijn geweest. We hadden meer verschillen tussen de groepen verwacht, onafhankelijk van de stemming.”

Volgens Figueroa is het van groot belang om een beter begrip te krijgen van neurobiologische en cognitieve kwetsbaarheidsfactoren in mensen die momenteel hersteld zijn van terugkerende depressie. “Dit is een belangrijke stap in het ontdekken van factoren die uiteindelijk zullen bijdragen aan het ontdekken van markers voor terugvalrisico, en helpen in het ontwikkelen of verbeteren van preventieve interventies tegen terugval van depressie.”

Bron: Proefschrift Figueroa, C.A. Views on vulnerability.

Ultrageluid kan mogelijk een nieuwe techniek tegen depressie worden. Het kan activiteit diep in de hersenen langdurig en met precisie veranderen, laten neurowetenschappers uit Oxford en Parijs zien in experimenten bij apen.

Ultrageluid is hoogfrequent geluid, zoals ook ingezet wordt bij een echografie. Het kan interessant zijn als aanvulling of vervanging van bestaande hersenstimulatietechnieken, zoals transcraniële magnetische stimulatie (TMS). TMS wordt momenteel ingezet bij patiënten met een depressie, die onvoldoende baat hebben bij medicatie of een andere therapie.

Nauwkeuriger dan TMS

Een TMS-puls bereikt alleen oppervlakkige hersengebieden. Het komt niet tot in de dieper gelegen emotiegebieden zoals de amygdala, die betrokken is bij depressie. “Geluidsgolven komen wel zover”, legt eerste auteur Lennart Verhagen uit aan De Volkskrant. “Bovendien zijn ze nauwkeuriger te richten dan TMS.”

Tijdens het onderzoek werd een serie geluidspulsen van 30 milliseconden gedurende 40 seconden op de hersenen van makaken af gestuurd. Dit veroorzaakte een verandering in de communicatie tussen de gestimuleerde breingebieden en andere hersendelen. De verandering bleef tot wel twee uur na de behandeling bestaan.

Ultrageluid tegen depressie

Voor een toepassing in de klinische praktijk moeten nog stappen gezet worden, waarschuwt Verhagen. “In apen werkt ultrageluid veilig en nauwkeurig bij eenmalige toepassing. Dit biedt een goede basis om deze nieuwe techniek ook voorzichtig te gaan ontwikkelen in mensen.”

Naar verwachting zal ultrageluid vooral meerwaarde hebben als aanvulling op huidige behandelingen. “Als patiënten voorafgaand aan een psychiatrische sessie direct een geluidspuls krijgen, maakt dat hun hersenen wellicht ontvankelijker voor de therapie.” Wellicht kan het ook bij andere aandoeningen worden ingezet, zoals bij een dwangstoornis.

Bronnen: De Volkskrant, eLIFE, Neuron