Een recente studie bevestigt dat diepe hersenstimulatie een succesvolle en goed verdraagbare behandeling is voor patiënten met een dwangstoornis. Bovendien verbeteren na deze neurochirurgische ingreep ook de depressieve symptomen van patiënten met een dwangstoornis. Bij de studie waren verschillende Europese centra betrokken die werden opgeleid door een team van UZ Leuven en UPC KU Leuven.
Eind jaren 90 pasten neurochirurg prof. dr. Bart Nuttin en zijn team van UZ Leuven als eersten ter wereld diepe hersenstimulatie toe bij vier patiënten met een dwangstoornis. In 2016 volgde een dubbelblinde, gecontroleerde klinische studie die de veiligheid en werkzaamheid aantoonde bij 24 Leuvense patiënten. Recent publiceerde het team een nieuwe studie waarin 30 patiënten met diepe hersenstimulatie langdurig werden opgevolgd.
Real-worldstudie met meerdere neurochirurgen
In plaats van een klassiek klinisch onderzoek, kozen ze voor een real-worldstudie zonder controlegroep en zonder strikte selectie van de testpersonen, waarbij meerdere Europese centra betrokken waren. Neurochirurgen van over heel Europa kwamen in Leuven langs om de techniek te leren of het team werd bij hen uitgenodigd om ze te tonen. Dat is een belangrijke meerwaarde van deze real-worldstudie, want een behandeling is pas echt succesvol als ze wereldwijd in de handen van meerdere neurochirurgen en psychiaters werkt.
Hersenstimulatie leidde bij de meeste patiënten tot een sterke vermindering van de symptomen. Uit de verschillende studies blijkt ook dat het positieve effect langdurig aanhoudt: patiënten waarbij de ingreep vanaf het begin goede resultaten had, bleken hun dwangstoornis dankzij hersenstimulatie 15 jaar later nog altijd onder controle te hebben”, vertelt professor Nuttin op de site van UZ Leuven.
Diepe hersenstimulatie is doeltreffend bij dwangstoornis
De studie toont aan dat ook depressieve symptomen van patiënten met een dwangstoornis verbeterden na diepe hersenstimulatie. Er wordt nu verder onderzocht of de behandeling eveneens kan helpen bij depressie in het algemeen en bij andere psychiatrische aandoeningen.
Ondertussen werd het apparaatje voor hersenstimulatie al goedgekeurd voor gebruik bij dwangstoornis door het Amerikaanse geneesmiddelenagentschap en kreeg het een CE-markering van de Europese Unie . Toch is professor Nuttin voorzichtig om het een standaardbehandeling te noemen. Als neurochirurgen en psychiaters zijn we zelf het meest kritisch. We willen graag een tweede gecontroleerde klinische studie zien die de veiligheid en effectiviteit aantoont, voordat we het beschouwen als algemeen aanvaarde behandeling.
Mensen met depressieve klachten worden doorgaans behandeld met antidepressiva. Bij veel mensen is dit redelijk succesvol, maar er is nog altijd een groep mensen bij wie deze behandeling niet helpt. Met een EEG is het effect van bepaalde antidepressiva te voorspellen. Dit blijkt uit grootschalig onderzoek van de Stanford School of Medicine, in samenwerking met Stichting Brainclinics Foundation, Universiteit Utrecht en Universiteit Maastricht.
Een meerderheid van de mensen met depressieve klachten probeert verschillende antidepressiva, psychotherapie of magnetische hersenstimulatie (rTMS), alvorens ze een adequate behandeling vinden.
Precisie-psychiatrie voor de juiste behandeling Experimenteel psycholoog Martijn Arns van de Universiteit Utrecht is een van de onderzoekers die aantonen dat met een EEG, een gangbaar hersenonderzoek, het effect van bepaalde antidepressiva is te voorspellen.
Arns: Bij de ontwikkeling van precisie-psychiatrie is het doel om voorbij de one-size-fits-all aanpak te komen, en middels biomarkers mensen met depressieve klachten sneller van de juiste behandeling te voorzien. Hoe mooi is het als we al vóór de behandeling weten of medicatie zin heeft, of dat het beter is om een andere behandeling zoals bijvoorbeeld psychotherapie of rTMS, toe te passen? Dat is precies waar het in de gepersonaliseerde psychiatrie om gaat.
Effect van antidepressiva voorspellen
Het onderzoek laat zien dat het EEG goed gebruikt kan worden om een patiënt naar de juiste behandeling te leiden. Daarmee verhogen we de kans op een succesvolle behandeling. We noemen dit ook wel gestratificeerde psychiatrie. Deze uitkomst is een belangrijke stap in de richting van gestratificeerde geneeskunde, waarbij behandelkeuze geïnformeerd wordt door specifieke kenmerken van subgroepen, zogenaamde biomarkers”, legt Arns uit.
Arns collegas van de Stanford School of Medicine ontwikkelden een machine learning algoritme dat in EEGs een biomarker herkent die het effect van het antidepressivum sertraline kan voorspellen. Ditzelfde algoritme werd op een EEG-dataset (afkomstig van Arns en zijn collegas bij neuroCare) van bijna tweehonderd patiënten toegepast die behandeld waren met hersenstimulatie. De resultaten lieten zien dat de afwezigheid van de sertraline predictor impliceert dat iemand juist beter zal reageren op een specifiek rTMS protocol (1 Hz), een bewezen effectieve behandeling bij ernstige depressies.
Acht promovendi starten dit voorjaar met interdisciplinair onderzoek aan het Centre for Urban Mental Health van de Universiteit van Amsterdam. In hun projecten focussen zij op mentale gezondheid in de stad: ze onderzoeken psychische problemen en aandoeningen – zoals depressie, angst en verslaving – bij individuen en (kwetsbare) groepen in stedelijk gebied.
Mensen die in de stad wonen, krijgen relatief vaak te maken met psychische problemen en aandoeningen zoals depressie, angst en verslaving. Bepaalde individuen en groepen in de stad zijn hier kwetsbaarder voor dan andere.
Mentale gezondheid in de stad
In de interdisciplinaire promotieonderzoeken is er bijzondere aandacht voor de kwetsbaren in stedelijk gebied. De volgende onderzoeken naar mentale gezondheid in de stad gaan komend voorjaar van start bij het Centra for Urban Mental Health:
Lotte Brinkhof: Active and Healthy Aging: Promoting Preventive Interventions based on Resilience Network Analysis
Maarten van den Ende: Computational Modelling of Psychological and Social Dynamics in Urban Mental Health Conditions: the Case of Addictive Substance Use
Karoline Huth: Urban Networks of Addiction and Depression
Amber Koert: Working Out Urban Stress
Alessandra Mansueto: Modelling Symptom Networks Using Ecological Momentary Assessment: From Network Analysis to Interventions
Priya Peters: Understanding Affective and Addictive Disorders in Adolescents with an Urban Background Using a Life-Course Complex Systems Approach
Junus van der Wal: Unravelling the Dynamics of Depression in High-Risk Urban Populations Using a Complex Systems approach
Voor het achtste project, getiteld Understanding and Targeting Microbial Patterns among Adolescents with Depression: Using a Complex Systems Approach in an Urban Environment, loopt de werving nog.
Ieder promotieproject duurt vier jaar. De projecten zijn gelijk verdeeld over de drie faculteiten die deelnemen in het Centre for Urban Health: de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica, de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen, en de Faculteit der Geneeskunde. De promovendi verblijven bij het Centre for Urban Mental Health, het Institute for Advanced Study (IAS) en bij de hun project betrokken faculteiten.
Psychische diversiteit, normalisering van het abnormale, en innovatie van de geestelijke gezondheidszorg. Dat zijn themas uit de eerste aflevering van VPRO Tegenlicht: Gewoon Gek.
Wat ik zou willen zeggen is dat niets meer gek is en ook niets meer normaal. En dat eerste daar hebben heel veel mensen het over, maar wat mij betreft is dat tweede veel belangrijker. Want op het moment dat je zegt dat dingen normaal zijn, dan moeten mensen zich daaraan conformeren”, zegt Filosoof Sander Voerman van Redesigning Psychiatry.
VPRO Tegenlicht: “Gewoon gek”
In deze aflevering passeren nieuwe Nederlandse zorginitiatieven de revue, innovaties van pioniers die vinden dat de geestelijke gezondheidszorg moet veranderen. Er komen zorgontvangers aan het woord, patiënten met ADHD, burn-out, autisme, fobieën, bipolaire stoornis, borderline: zijn ze gek of gewoon?
Professor Floortje Scheepers, psychiater: Een angststoornis, dan kan je zeggen dat is een ziekte. Maar angst is natuurlijk geen ziekte, ieder mens kent angst. De mate waarin je angst voelt of controle hebt over die angst, die varieert.
Psychische diversiteit
Onze maatschappij is nog slecht uitgerust om mensen die te maken hebben met ontregeling te begrijpen. We zien hen als een uitzondering en niet als een variatie. Ook de gezondheidszorg is nog nauwelijks gericht op al die psychische diversiteit. De diagnose bepaalt nog vaak de behandeling, maar de pioniers in deze aflevering hopen dat te veranderen.
Hoe gaan wij om met de concepten gek en normaal? Wetenschappers, filosofen en ervaringsdeskundigen laten hierop hun licht schijnen. Mensen die het afwijkende omarmen en de psychische diversiteit van de mens vieren. Sommigen van hen trekken de DSM-classificaties, die de basis vormen van het huidige stelsel, in twijfel. Wat schieten we op met al die labels? Hoe kan het beter in de toekomst? En is dit een taak die alleen bij de zorgverleners van de GGZ ligt of bij de samenleving als geheel?
De uitzending “Gewoon gek” van VPRO Tegenlicht is te zien op 1 maart, ca. 22.05u, op NPO2.
Ongeveer 0,18% van alle 55-plussers heeft een wens tot levensbeëindiging, zonder dat er sprake is van uitzichtloos lijden of een ernstige medische aandoening. Dat komt neer op iets meer dan 10.000 mensen. Dit blijkt uit het PERSPECTIEF-onderzoek dat onder leiding van dr. Els van Wijngaarden is uitgevoerd door onderzoekers van de Universiteit voor Humanistiek en het Julius Centrum van het UMCU in opdracht van het ministerie van VWS en gefinancierd door ZonMw.
Onder grote belangstelling van pers en andere geïnteresseerden hebben hoofdonderzoeker Els van Wijngaarden en ZonMw-voorzitter Jeroen Geurts het rapport Perspectieven op ouderen met een doodswens zonder dat zij ernstig ziek zijn: de mensen en de cijfers aangeboden aan minister Hugo de Jonge. Vanuit verschillende perspectieven is onderzoek gedaan naar de omvang, kenmerken en omstandigheden van ouderen met een doodswens, zonder ernstige ziekte. Aan het onderzoek deden ruim 21.000 ouderen en 1.600 huisartsen mee.
55-plussers hebben wens tot levensbeëindiging
Mensen die in het onderzoek aangaven dat zij een doodswens hebben, bleken daarmee verschillende dingen te bedoelen. Het onderzoek onderscheidt drie soorten persisterende doodswensen:
Er zijn mensen met een passieve doodswens: zij leven met een verlangen naar de dood zonder zelf plannen te maken of stappen te zetten om de dood te bespoedigen. In Nederland gaat het naar schatting om 0,47% van de 55-plussers.
Er zijn ook mensen met een actieve doodswens: zij maken plannen of zetten concrete stappen met betrekking tot hun doodswens. Naar schatting gaat het om 0,77% van de 55-plussers.
En dan is er de groep die hun doodswens omschrijft als een wens tot levensbeëindiging. Dit betreft 0,18% van de mensen van 55 jaar en ouder.
Verschil in beleving van doodswens
Voor alle drie de groepen geldt dat leven met een doodswens of een wens tot levensbeëindiging niet per definitie betekent dat men onmiddellijk dood wil. Ook blijkt uit het onderzoek dat de doodswens door de jaren heen kan verminderen of verdwijnen, ook op hoge leeftijd. De groep ouderen met een doodswens zonder ernstig ziek te zijn, blijkt vaak wel fysieke en mentale klachten te hebben.
Zelfdodingsmiddel
Veel mensen met een doodswens willen beschikken over een zelfdodingsmiddel. Niet zozeer om het middel direct in te nemen, maar vooral ter geruststelling om in de toekomst zelf regie te kunnen voeren over het levenseinde. Tegelijk roept (de gedachte aan) het beschikken over zon middel nieuwe dilemmas op, bijvoorbeeld over het juiste tijdstip om het te gebruiken en de risicos. Andere veelvoorkomende behoeften zijn: hulp bij zelfdoding door een dokter, meer financiële ruimte, erkenning en begrip voor gevoelens en goede gesprekken met een hulpverlener.
Een sociale angststoornis komt vaak bij meerdere leden van één familie voor. Zo bleek uit eerdere studies, maar Janna Marie Bas-Hoogendam heeft nu in haar promotieonderzoek aanwijzingen gevonden dat bepaalde erfelijke hersenkarakteristieken samenhangen met sociale angst. Wij stelden de Leidse promovenda een aantal vragen over haar baanbrekende onderzoek.
Wat was het vertrekpunt voor uw proefschrift?
Studies hebben aangetoond dat kinderen een grotere kans hebben om sociale angst te krijgen als hun ouders het ook hebben, antwoordt Bas-Hoogendam. En bij tweelingen komt de stoornis vaak bij beiden voor. Dus er waren al sterke aanwijzingen dat er een erfelijke kwetsbaarheid is. De vraag was alleen: hoe wordt die gevoeligheid doorgegeven? Deze vraag vormde het vertrekpunt voor de Leidse Familiestudie naar Sociale Angststoornis.
MRI-onderzoek naar endofenotypes van SAS
In die studie werken verschillende wetenschappers samen met als doel de erfelijke hersenkarakteristieken van sociale angststoornis (SAS), zogenoemde neurobiologische endofenotypes, vast te stellen. Dit deden ze met behulp van EEG en MRI. Bas-Hoogendam richtte zich op het laatstgenoemde. Hierbij keek ik naar twee kanten van de hersenen: de anatomie en de werking.
En wat waren de resultaten?
Qua anatomie, dus in hoe de hersenen in elkaar zitten, wist ik een aantal afwijkingen te meten die gerelateerd zijn aan SAS. Zo hebben familieleden met meer symptomen meer grijze stof in het dorsale striatum, een diep in het brein gelegen hersengebied. Verspreid over de hersenen zag ik ook verdere afwijkingen in dikte en grootte van hersengebieden. Een deel daarvan bleek erfelijk bepaald te zijn, andere veranderingen niet. Dus die spelen geen rol in de erfelijke kwetsbaarheid; deze zijn individueel bepaald of worden later getriggerd als de sociale angst groeit. SAS heeft immers een chronisch verloop en kan op die manier ook tot veranderingen in het brein leiden.
Functionele veranderingen
Een andere grote ontdekking was dat er meer activiteit in de subcorticale en corticale hersengebieden was naarmate de ernst van de SAS-symptomen toenam. Deze hersengebieden zijn betrokken bij het denken over jezelf, je anderen en sociale verhoudingen, legt Bas-Hoogendam uit. Dit past goed bij een sociale angststoornis. Mensen met SAS zijn namelijk voortdurend bang om te blunderen, ze zijn op hun hoede en bang dat ze een verkeerde indruk maken en anderen ze daarom negatief beoordelen. In het ergste geval mijden ze daarom alle sociale situaties.
Hoe was het onderzoek opgezet?
Bas-Hoogendam: Allereerst hebben we in de media veel aandacht gevraagd. We waren op zoek naar extreem verlegen families, want zo kan je een sociale angststoornis in meer populair en alledaags taalgebruik wel omschrijven. Uiteindelijk vonden we 8 families met 110 familieleden uit twee generaties die zich in deze omschrijving herkenden en die mee wilden doen aan mijn MRI-onderzoek. Terwijl ze in de MRI-scanner lagen, kregen ze verschillende ultrakorte verhaaltjes te lezen waar er de eerste keer per ongeluk iets mis ging en de tweede keer je iets met opzet deed. Bijvoorbeeld: je bakt een taart met vrienden en per ongeluk gebruik je zout in plaats van suiker. Met opzet: je doet er expres zout in. Vooral de onbedoelde vergissingen leidden tot meer hersenactiviteit bij familieleden met symptomen van een sociale angststoornis.
Hoe kan de uitkomst in de (klinische) praktijk worden toegepast?
Voor therapie biedt het concrete aanknopingspunten. Patiënten reageren sterk op onbedoelde normoverschrijvingen; een behandelaar kan daarop ingaan. Waarom vind je dat zo erg? En: Hoe denk je dat anderen erop reageren? Voor de toekomst is het vooral interessant om te onderzoeken of er manieren zijn om hersenpatronen te veranderen. Kun je mensen dan trainen om de patronen zo te beïnvloeden dat de hersenrespons meer gaat lijken op die van mensen zonder een sociale angststoornis?
Janna Marie Bas-Hoogendam
Bas-Hoogendam is als neurowetenschapper verbonden aan de vakgroep ontwikkelings- en onderwijspsychologie van de Universiteit Leiden (Instituut Psychologie) en de afdeling psychiatrie van het Leids Universitair Centrum. Ze is op dinsdag 14 januari cum laude gepromoveerd met haar proefschrift Extremely Shy & Genetically Close.
In het decembernummer van Tijdschrift voor Psychiatrie verscheen een artikel: Intensieve kortdurende behandeling voor jongeren met een hardnekkige obsessieve-compulsieve stoornis: drie gevalsbeschrijvingen, door S.M. Eenink, M. Kampman, L. Hendriks, G.J. Hendriks.
Lees hier de samenvatting
Circa 40% van de jongeren met een obsessieve-compulsieve stoornis (ocs) herstelt onvoldoende na een reguliere behandeling met cognitieve gedragstherapie en loopt het risico op chroniciteit van de problematiek en ontwikkelingsstagnatie. Er is nauwelijks onderzoek gedaan naar effectieve vervolgstappen in de behandeling van deze jongeren met een hardnekkige ocs.
De auteurs behandelden drie jongeren met een hardnekkige ocs met een achtdaagse intensieve, begeleide exposure en responspreventie (ERP) waarbij gezinsleden worden betrokken. Twee van de drie patiënten lieten een verbetering zien op ocs-klachten en van één van deze twee patiënten kwamen de klachten volledig in remissie.
Deze uitkomsten zijn veelbelovend en deze gevalsbeschrijvingen tonen aan dat een kortdurende ERP-behandeling die intensiever van aard is en begeleide erp omvat een mogelijke tweede stap in de behandeling kan zijn.
De Faculteit Psychologie en Neurowetenschappen van de Universiteit Maastricht voert momenteel een onderzoek uit, waarbij de veiligheid en effectiviteit van een psychedelisch onderzoeksmiddel wordt onderzocht bij patiënten met een depressie, die niet voldoende hebben gereageerd op eerdere therapieën (de zogenaamde behandelingsresistente depressie).
Achtergrond van het onderzoek
Het onderzoeksmiddel is een natuurlijk voorkomende psychedelische stof, die tijdelijk veranderingen in waarneming, emotie en bewustzijn kan veroorzaken (zogenaamde psychedelische effecten). De werkzame stof in het onderzoeksmiddel wordt al decennialang recreatief gebruikt voor geestverruimende en spirituele doeleinden.
De eerste klinische studies met andere psychedelische stoffen, zoals psilocybine, wijzen erop dat deze stoffen een positieve invloed kunnen hebben op depressie en andere psychische aandoeningen. De voordelen die bij patiënten met depressie werden waargenomen, zijn een snelle en aanhoudende verlichting van depressieve symptomen na een eenmalige of na enkele doseringen van deze stoffen.
Het huidige ontwikkelingsprogramma heeft tot doel aan te tonen dat het huidige onderzoeksmiddel een snel en effectief werkingsprofiel heeft bij behandeling van depressie. Het programma bestaat tot nu toe uit een onderzoek bij gezonde vrijwilligers (afgerond) en het huidige onderzoek bij patiënten met een behandelingsresistente depressie (lopend). Deelnemers aan dit onderzoek ontvangen alleen een dosering die veilig is gebleken bij gezonde vrijwilligers.
Wilt u deelnemen aan het onderzoek?
De belangrijkste vereisten voor deelname aan het onderzoek zijn
U bent tussen de 18 en 64 jaar oud;
U bent gediagnosticeerd met een behandelingsresistente depressie (gedefinieerd als onvoldoende respons op ten minste twee therapieën, waarvan ten minste één farmacologische therapie);
U heeft geen andere psychiatrische stoornis (zoals een psychotische stoornis, bipolaire stoornis of obsessieve dwangstoornis);
U heeft geen ernstige medische aandoening;
U bent niet zwanger en/of geeft geen borstvoeding.
Voor deelname aan het onderzoek zijn er aanvullende eisen die door de onderzoekscoördinator kunnen worden toegelicht (zie onderstaande contactgegevens).
Algemene opzet van het onderzoek
Deelnemers nemen deel aan 5 afzonderlijke onderzoeksdagen.
Op de eerste visite (bezoek A, duur ongeveer 1-2 uur) wordt een eerste geschiktheidstest uitgevoerd, hetzij op afstand (telefoon, video), hetzij in de vorm van een persoonlijk bezoek.
Tijdens tweede testvisite (bezoek B, tot 4 uur) zullen de patiënten die geslaagd zijn voor de eerste geschiktheidstest een gedetailleerde medische en psychiatrische screening ondergaan. Als de patiënt in aanmerking komt voor deelname aan het onderzoek, omvat de tweede dag van het bezoek ook een voorbereiding op de toediening van het psychedelisch onderzoeksmiddel en een aantal baseline metingen.
De derde visite (bezoek C, duur ongeveer 5 uur) is de dag waarop het psychedelisch onderzoeksmiddel wordt toegediend. De patiënten worden nauwlettend in de gaten gehouden. Beoordelingen van depressieve symptomen en de subjectieve ervaring met het middel worden uitgevoerd op vastgestelde tijdstippen.
Visite vier (bezoek D, tot 2 uur) en vijf (bezoek E, tot 2 uur) zijn vervolgbezoeken waarbij mogelijke bijwerkingen worden geëvalueerd en de ernst van de depressie, andere psychiatrische symptomen en cognitieve functies nogmaals worden beoordeeld.
Een klinisch psycholoog en/of psychiater is tijdens alle bezoeken bereikbaar voor de patiënten. Verder is er een telefoonnummer waarop patiënten het onderzoeksteam 24 uur per dag kunnen bereiken in geval van vragen, psychische problemen of medische problemen gedurende het gehele onderzoek.
Er worden adequate maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat de deelnemers na het onderzoek weer worden overgedragen aan hun huisarts en/of verantwoordelijke psychiater.
Vergoeding voor deelname
Alle deelnemers die geschikt bevonden zijn tijdens het voorafgaand geschiktheidsonderzoek en deelnemen aan het onderzoek krijgen een vergoeding voor hun tijd (225) en eventuele reiskosten. Indien zij ver van Maastricht wonen, worden twee overnachtingen in een nabijgelegen hotel (vanaf de dag voor de testdag tot de dag na de testdag) georganiseerd en betaald.
Verzekering voor proefpersonen
Voor iedereen die aan dit onderzoek deelneemt, is een adequate verzekering afgesloten.
Onderzoeksteam
Hoofdonderzoeker is prof. dr. J.G. Ramaekers, Capgroep Neuropsychologie & Psychofarmacologie, Faculteit der Psychologie en Neurowetenschappen, Universiteit Maastricht Hoofd onderzoekspsychiater is Prof. dr. Therese van Amelsvoort, School voor Geestelijke Gezondheid en Neurowetenschappen, Universiteit Maastricht Onderzoekscoördinator is Johannes Reckweg, Capgroep Neuropsychologie & Psychofarmacologie, Faculteit der Psychologie en Neurowetenschappen Universiteit Maastricht
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de onderzoekscoördinator Johannes Reckweg: fpn-epuonderzoek113@maastrichtuniversity.nl
(+31) 043-3881530
We horen graag van u!
Dit onderzoek wordt uitgevoerd door de Faculteit Psychologie en Neurowetenschappen van de Universiteit Maastricht (Universiteitssingel 40, Maastricht). Een commerciële sponsor vergoedt de kosten van dit onderzoek. De Medisch Ethische Commissie van het Academisch Ziekenhuis Maastricht en de Universiteit Maastricht (METC azM/UM) heeft dit onderzoek goedgekeurd.
Goed nieuws voor het onderzoeksteam van de RADAR-CNS studie van de afdeling Psychiatrie, Amsterdam UMC (locatie VUmc). Vorige maand konden zij de 50e deelnemer includeren in de RADAR-CNS studie naar depressie. In deze studie wordt onderzocht of gegevens over sociale activiteit en slaap, verzameld met een smartphone en Fitbit, verergering van depressieve klachten kan voorspellen.
Uit gesprekken met deelnemers blijkt dat zij over het algemeen positief zijn over deelname aan de studie. De studie wordt niet als te belastend ervaren, ondanks dat deelnemers regelmatig gevraagd worden om vragenlijstjes in een app op de telefoon in te vullen. Deelnemers zijn positief over met name de Fitbit, die hen helpt om hun activiteit en slaap inzichtelijk te maken. Eén deelnemer deelde de informatie over slaap van de Fitbit ook met de huisarts, om te laten zien hoe weinig hij nu sliep. Kortom, een positief geluid van de deelnemers!
Dank gaat uit naar alle deelnemers voor hun inzet voor de RADAR-CNS studie!
Veel militairen krijgen na een uitzending (psychische) problemen. Alom bekend is posttraumatische stressstoornis (PTSS), maar relatief nieuw is het begrip morele verwonding. Universitair docente en antropologe Tine Molendijk schreef haar proefschrift over deze vorm van verwonding en wij stelden haar een aantal vragen erover.
Wat houdt morele verwonding precies in?
Het verschijnsel morele verwonding is zo oud als de mensheid, maar als term is het pas in de jaren 90 opgeworpen, antwoordt Molendijk. De Amerikaanse psychiater Jonathan Shay was een van de eersten die de term noemde naar aanleiding van de militairen die in Vietnam hadden gevochten. Zij kregen gevoelens van schuld, schaamte en boosheid, omdat hun morele overtuigingen geweld waren aangedaan door andermans handelingen, situaties van onrecht, eigen acties of dingen die ze niet konden voorkomen. Ze kampten met gewetensconflicten.
Welke gevolgen heeft een morele verwonding?
Veel militairen krijgen te maken met een spiraal-effect. In eerste instantie lijkt er bij thuiskomst niet veel aan de hand: sommigen zijn agressief, drinken veel of gaan juist hard werken. Dan komt er meer zelfdestructiever gedrag om de hoek kijken. Ze voelen zich schuldig en gunnen zichzelf daarom geen geluk. Gevolg is bijvoorbeeld dat ze hun relatie saboteren, waarover ze zich weer schuldig voelen. Dus schuldgevoel op schuldgevoel op schuldgevoel.
Gevoel van verraad
Daarnaast zag Molendijk een gevoel van verraad als rode draad door de verhalen van de militairen lopen. Militairen worden wel eens op onmogelijke missies gestuurd. Neem bijvoorbeeld Srebrenica: militairen voelden zich toen totaal machteloos. Hierdoor voelen ze zich verraden door de politiek, de regering. En bij terugkeer kregen ze ongevraagd allerlei negatieve meningen over zich heen van vrienden en kennissen, terwijl ze s nachts al wakker lagen van de vraag had ik het anders moeten doen? Dat was overigens ook terug te zien bij positieve verhalen waarbij militairen werden afgeschilderd als helden. Deze verhalen zijn te simplistisch: ze maken de militair tot karikatuur.
Wat is het verschil met PTSS?
Dat is een lastige, aarzelt Molendijk. Het is wel heel erg moeilijk uit elkaar te trekken. Ik wil ook voorzichtig zijn met labels creëren. Misschien dat morele verwonding wel uitgroeit tot een subtype van PTSS. Wat ik in ieder geval zie, is dat morele verwonding heel erg inzoomt op de emotie van boos en schuldgevoelens, terwijl bij PTSS de nadruk ligt op angst. Daarbij moet ik wel de kanttekening maken dat PTSS altijd in beweging is geweest: in de jaren 80 draaide het om boosheid en schuldgevoel en pas in de loop van de jaren kwam de nadruk vooral kwam te liggen op angst.
Toepassen kennis morele verwonding
Van behandelaars krijg ik vaak terug dat ze het begrip morele verwonding heel erg misten in hun cursussen, vertelt Molendijk. Ze erkennen het begrip en willen graag er meer over weten. Ik zelf denk dat het vooral een meerwaarde heeft voor de invulling van een behandeling. Behandelingen zijn nu vaak gericht op het wegnemen van het schuldgevoel, terwijl het voor militairen soms wel helpend is om de verantwoordelijkheid te dragen, te erkennen dat ze het misschien anders hadden kunnen doen. Zo reizen veel militairen uit mijn onderzoek op eigen initiatief terug naar het gebied van uitzending om daar in contact te komen met de lokale bevolking. Om soort van boete te doen. Dat helpt hen om de gebeurtenissen een plekje te geven.
Veranderen denken over oorlog
In mijn ogen ligt de schuld voor de morele verwonding niet alleen bij de militair. Debet is ook het maatschappelijk denken over oorlog. Onze jongens worden vaak neergezet als helden die de vrede handhaven in conflictgebieden, maar een schone oorlog bestaat niet. Er vallen altijd burgerslachtoffers, er zijn altijd kinderen bij betrokken die er niets mee te maken hebben. Ik denk dat er wel wat meer begrip mag komen voor wat een militaire interventie inhoudt. Misschien is een tentoonstelling wel een goede manier om begrip te kweken.
Over het onderzoek
Voor haar proefschrift sprak Tine Molendijk met 80 veteranen. Nu is haar promotieonderzoek afgerond, maar in het laatste onderzoeksjaar heeft de NWO haar onderzoeksvoorstel voor een vervolgonderzoek goedgekeurd, een samenwerking van de Radboud Universiteit, Nederlandse Defensie Academie, Veteranen Instituut, Politieacademie en ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum. Het onderzoek gaat dus door en richt zich de komende vijf jaar op politie en militairen. Vanuit de sociaalwetenschappelijke hoek kijkt ze naar welke interventies mogelijk zijn. Andere onderzoekers ontwikkelen vanuit het psychologische vakgebied behandelmodules.
