2020: Transdiagnostisch behandelen & dwangstoornissen

2020 lag de focus op transdiagnostisch behandelen én op dwangstoornissen. Bij de dag waren slechts een handvol mensen aanwezig, voornamelijk de sprekers. Alle andere deelnemers volgden de lezingen en workshops online. Sinds enige tijd is er bij NedKAD een OCD-werkgroep actief. Deze werkgroep staat aan de basis OCDnet.nl, een website over dwangstoornissen die sinds juni 2020 online is. De website richt zich op professionals en op mensen die last hebben van dwangstoornissen en hun naasten. OCDnet.nl werd deze dag officieel gelanceerd en het onderwerp keerde terug in diverse lezingen en workshops. Op het gebied van transdiagnostisch behandelen waren diagnoseoverstijgende problemen zoals slaap en trauma, en behandelmethoden onderwerp in lezingen, onderzoekspresentaties en workshops. Ook eHealth-behandelingen, die sinds de coronacrisis een vlucht nemen, kwamen aan bod. 
In de pauzes werden de posters met pitches gepresenteerd. We eindigden dit jaar met een vrolijke noot: Pepijn Schoneveld! Dagvoorzitters waren Martijn Arns, voorzitter bestuur NedKAD en Ton van Balkom, voorzitter werkgroep OCDnet en bestuurslid van NedKAD. Tijdens de opening presenteerde Ton van Balkom  de website van OCDnet.nl.

Lezingen

Belemmert slapeloosheid het verwerken en verlichten van emoties? Door prof. dr. Eus Van Someren, Nederlands Herseninstituut, Vrije Universiteit en Amsterdam UMC. Download presentatie

In de speurtocht naar hersenmechanismen van slapeloosheid bleek dat slechte slapers emoties ’s nachts niet goed opruimen. De ontdekking lijkt van transdiagnostisch belang voor de vele slechte slapers onder de mensen met bijvoorbeeld depressie, angst of posttraumatische stress. ‘Er een nachtje over slapen’ helpt hen niet. Helaas is er tot nu toe te weinig aandacht voor de rol van slecht slapen. Met zijn team en ervaringsdeskundigen gaat Van Someren hier de komende jaren verandering in brengen.

Wat weten we over de hersenen bij angst en dwang? Door prof. dr. Odile van den Heuvel, psychiater en hoogleraar neuropsychiatrie Vrije Universiteit. Download presentatie

De afgelopen 30 jaar heeft het beeldvormend hersenonderzoek ons veel geleerd over de structuur en functie van de hersenen. Hierdoor weten we beter welke hersengebieden betrokken zijn bij emoties (zoals angst en somberheid) en denkprocessen (zoals nodig voor de bijsturing van gevoel en gedrag). Ook weten we veel over welke aspecten van de hersenen anders zijn bij mensen met angst- of dwangklachten, en welke invloed behandeling daar vervolgens op heeft. Deze nieuwe kennis is in eerste instantie nuttig geweest om psychiatrische ziekten beter te begrijpen, maar geeft ook de mogelijkheid na te denken over nieuwe behandelingen. Ik zal in mijn lezing wat illustraties geven van hoe het hersenonderzoek toch ook relevant is voor de klinische praktijk.

Presentaties van actueel onderzoek

Het effect van het toevoegen van cannabidiol bij exposurebehandeling van patiënten met therapieresistente fobische angststoornissen. Door Caroline Kwee, Academische Angstcentrum Altrecht.

Resultaten worden gepresenteerd van een gerandomiseerde, placebo gecontroleerde klinische trial waarin CBD voorafgaand aan 8 sessies exposure behandeling werd toegediend aan patiënten met een ernstige fobische angststoornis. Wij onderzochten of deze augmentatiestap behandeleffecten zou kunnen versterken en/of versnellen.

Wat is de beste aanpak bij comorbiditeit van angst en depressie? Door prof. dr Jan Spijker, Pro Persona. Download presentatie

Er is geen consensus over de beste aanpak van comorbiditeit van angst en depressie. Op basis van een literatuurreview van de behandelingen van angststoornissen en depressie en praktijkervaringen komt deze studie tot een behandeladvies, waarin sequentieel of tegelijk behandelen met cognitieve gedragstherapie of transdiagnostisch behandelen worden overwogen.

Vies is niet gevaarlijk. Ontwikkeling van en onderzoek naar een computertraining voor kinderen en jongeren met een obsessieve compulsieve stoornis. Door Annelieke Hagen, Leids Universitair Behandel en Expertise Centrum.

In deze presentatie sprak Annelieke Hagen over een online Cognitive Bias Modification (CBM) computertraining voor kinderen en jongeren met een dwangstoornis. De training kan thuis, zonder hulp van een therapeut, worden uitgevoerd. We hebben de training aangeboden in de wachttijd voor cognitieve gedragstherapie (CGT), en onderzochten of de training effect had (afname van dwangklachten), én of de training het effect van de daaropvolgende CGT zou kunnen versterken of versnellen. Vierenzeventig kinderen hebben meegedaan aan het onderzoek. We vonden dat de training effect had en dat dit effect behouden bleef tijdens de CGT. We vonden niet dat de training het effect van CGT versnelde of versterkte. Deze resultaten werden besproken, evenals ideeën om de training verder te verbeteren.

A network approach to the comorbidity between OCD and depression: Bridge symptoms and Anxiety Sensitivity. Door Mathilde Huisman, Altrecht. Download presentatie

Depressie is de meest voorkomende comorbide stoornis bij OCD. Door middel van netwerkanalyse kan de relatie tussen deze stoornissen op symptoomniveau worden onderzocht. We zoeken dan naar zogenaamde ‘brugsymptomen’ die een link voren tussen de stoornissen. In eerder onderzoek van Mcnally werden ‘lijdensdruk als gevolg van obsessies’ en ‘somberheid’ als belangrijke brugsymptomen geïdentificeerd, in ons onderzoek willen we dit resultaat repliceren. Naast de symptomen van OCD en depressie zelf kunnen er ook andere componenten in dat netwerk worden opgenomen, zoals ‘Cognitieve Anxiety Sensitivity’. In ons onderzoek richten wij ons op de brugsymptomen tussen OCD en depressie en onderzoeken we of Cognitieve Anxiety Sensitivity een rol speelt in de comorbiditeit tussen deze stoornissen.

Ben ik het of is het mijn depressie? Over jezelf zijn en zelf-ziekte-ambiguïteit. Door Sanneke de Haan, Tilburg University. Download presentatie

Psychiatrische stoornissen zoals een depressie veranderen wat je voelt en denkt en doet. Dit maakt het soms moeilijk om een onderscheid te maken tussen je ‘eigen’ ervaringen en ervaringen die het gevolg zijn van de depressie. Dit kwalitatieve onderzoek gaat over deze ‘zelf-ziekte ambiguïteit’ bij mensen met (terugkerende) depressies: hoe gaan zij om met deze vragen, welke strategieën hebben ze hiervoor ontwikkeld, en welke rol spelen naasten (partners, familie, vrienden, hulpverleners) hierbij?

Workshops

Dwang, een veelkoppig monster. Door drs. Menno Oosterhoff Kinderpsychiater, Accare. Download presentatie

Dwang kan zich op vele manieren presenteren. Hoe zie je door de bomen het bos? Mogelijke indelingen worden besproken. Ook komt de vraag aan de orde of er ondanks alle verschillen toch een GGD is, een grootste gemeenschappelijke deler, een factor, die voor iedere dwangpatiënt herkenbaar is.

Diagnostiek en behandeling van slaap binnen de psychiatrie. Door drs. Myrthe van Eerdt & Dr. Martijn Arns, Brainclinics. Download presentatie Myrthe van Eerdt/Download presentatie Martijn Arns

We brengen 30% van ons leven door in slapende toestand en slaap is een belangrijke component van ons algemeen functioneren. Wanneer psychische problemen ontstaan, heeft dit vaak ook een negatieve invloed op slaap. Bij veel van de DSM-5 classificaties zijn slaapproblemen dan ook onderdeel van de diagnostische criteria. Slaapproblemen kunnen echter vaak juist bepaalde psychische klachten veroorzaken, verergeren of in stand houden. In deze workshop is daarop ingegaan en werden concrete handvatten geboden voor het herkennen, behandelen en eventueel voorkomen van slaapproblemen in een psychiatrische setting.

E-health: de COVID-19 ervaring: eerste ervaringen van louter digitaal behandelen. Door Rianne Verbong, cognitief gedragstherapeutisch werker & Maarten Kaarsemaker, klinisch psycholoog, Centrum Angst- en Dwangstoornissen, VVGi.
 Download presentatie Rianne Verbong/Download presentatie Maarten Kaarsemaker

In deze workshop lieten de onderzoekers zien hoe ze hun klinisch cognitief gedragstherapeutische behandeling omgezet hebben naar louter digitaal behandelen. Ze begonnen met vitale therapieonderdelen digitaal aan te bieden, de exposure en psychotherapie, vrij snel voegden ze meer op holding gerichte onderdelen toe zoals gezamenlijk eten en vrije digitale momenten met de groep en ook PMT en creatieve therapie. Cliënten gaven aan deze elementen ook als zeer waardevol te ervaren.
 Deze gedigitaliseerde klinische behandeling bleek echter niet voor alle cliënten werkzaam, er werden meer suïcidegedachten gerapporteerd en twee cliënten bleken meer concrete holding nodig te hebben bij het uitvoeren van hun exposure. Kort beschreven de sprekers een cliënt die niet voldoende aan de digitale vorm had en naderhand wel profiteerde van een klinische behandeling en een cliënt die toch veel beleefde aan de digitale vorm en ervan profiteerde. In de workshop lieten de sprekers zien zien hoe zij e.a. uitvoerden, gaven tips hoe toch holding geboden kan worden met digitaal werken en werd geoefend met exposure uitvoeren op afstand.

De behandeling van kinderen en jongeren met een dwangstoornis. Door Senna Bommeljé,  Marjolein Bus en Carina Sier, Landelijk team Levvel (voorheen De Bascule).

Cognitieve gedragstherapie (CGt) is de behandeling van eerste keuze voor de dwangstoornis. Bij het expertisecentrum DAT (Dwang, Angst, Tics) van Levvel (voorheen de Bascule) worden veel kinderen en jongeren met dwangklachten behandeld. Soms werkt de standaardbehandeling, maar helaas niet altijd. Dan proberen we andere manieren te vinden om de dwang te bedwingen, zoals een korte intensieve groepsbehandeling, een lange intensieve behandeling, of medicatie. De SPACE-methode kan zowel een aanvulling zijn op de CGt, maar ook een uitkomst bieden wanneer de jongere nog niet in behandeling wil, maar de ouders wel. 
In deze workshop legden de sprekers uit hoe deze behandelingen eruitzien, waarom ze werken en kregen deelnemers de kans om onderdelen van de behandeling zelf te ervaren. Een interactieve workshop met ruimte voor eigen casuïstiek en ervaringen uit de praktijk.

Inference Based Approach (IBA) versus Cognitieve gedragstherapie bij OCD. Door dr. Henny Visser, psychotherapeut, Marina de Wolfcentrum, GGZ Centraal.Download presentatie

De Inference Based Approach (IBA) is een nieuwe psychologische behandeling voor mensen met dwangklachten. Er komt helemaal geen exposure aan te pas. De therapie spitst zich toe op de twijfel die mensen ervaren en leert hen twijfel op te lossen door te vertrouwen op wat je ziet, voelt, hoort, ruikt en proeft en op wat je van binnen waarneemt. Omdat dwang er met een goed verhaal voor zorgt dat het lijkt dat die waarneming geen zekerheid biedt, leert IBA mensen ook om opgewassen te raken tegen de overtuigingskracht van ‘obsessieve verhalen’. In deze workshop kregen deelnemers uitleg en een oefening waardoor duidelijk wordt hoe IBA werkt. Ook ging het over het verschil met cognitieve gedragstherapie (CGT) en het onderzoek dat nu in Nederland wordt uitgevoerd naar de effectiviteit en het werkingsmechanisme van IBA en CGT.

Psychotrauma: een transdiagnostische risicofactor voor lichamelijke en psychische gezondheid. En: Trauma behandelen tijdens slaap, kan dat? Voorzitter: prof. dr. Ton van Balkom, hoogleraar psychiatrie VUMC en GGZ inGeest; sprekers: dr. Hein van Marle, GGz inGeest en dr. Kathleen Thomaes, Sinai Centrum. Download presentatie Hein van Marle

Het doormaken van psychotrauma in de kindertijd voorspelt zowel een slechtere psychische als somatische gezondheid. Mensen met een psychotraumaverleden hebben een grotere kans op vele psychische aandoeningen als psychosen, stemmingsstoornissen, angststoornissen en somatische symptoomstoornissen en op somatische ziekten als diabetes mellitus, hypertensie, obesitas en onverklaarde pijnen. Bovendien is de levensverwachting van mensen met psychotrauma ongeveer 10 jaar korter dan voor niet getraumatiseerden. In het eerste deel van deze workshop werd ingegaan op deze verschijnselen en werden enige verklaringsmodellen voor het grote scala aan gevolgen van psychotrauma gepresenteerd. In het tweede deel van de workshop werd stilgestaan bij de rol van slaap in het verwerken van traumatische herinneringen. Aan de hand van een aantal klassieke experimenten werden eerst de basisprincipes van geheugenconsolidatie en –reconsolidatie uitgelegd, inclusief recent onderzoek wat laat zien dat je deze geheugenprocessen kan manipuleren tijdens slaap (targeted memory reactivation). Verstoringen in geheugen(re)consolidatie en -extinctie werden vervolgens gelinkt aan het ontstaan en aanhouden van intrusieve PTSS klachten. Vanuit deze theorie volgde de vertaalslag naar behandeling van PTSS. Deelnemers kregen inzicht in het werkingsmechanisme (maar ook de beperkingen) van huidige behandelvormen van PTSS. Tot slot werd gebrainstormd over nieuwe, theorie-gedreven behandelvormen van PTSS, waarbij farmacologische en gedragsmatige interventies tijdens slaap (zoals targeted memory reactivation) centraal stonden.

Emoties en eieren – de transdiagnostische Barlow-methode. Door Machteld van der Sluijs, klinisch psycholoog; Nienke Koopmans, GZ-psycholoog, Altrecht.

Op de poliklinieken in Utrecht Lunetten van Altrecht is er binnen het behandelaanbod een transdiagnostische groepsbehandeling, 2 x per week, 3 maanden. Deze groepsbehandeling is bedoeld voor cliënten met angst- en/of stemmingsstoornissen, juist ook wanneer eerdere (CGt-)behandelingen onvoldoende hebben geholpen.
We werken met het transdiagnostische “unified protocol” van Barlow. Dit is niet een hele nieuwe werkwijze, maar wel verfrissend, werkzaam en inspirerend voor zowel de cliënten als de behandelaren. In de workshop lieten de sprekers onder andere middels rollenspelen zien hoe zij gebruikmaken van het transdiagnostische model in combinatie met individuele doelen en de groep.

Posters

Dit jaar werd de posterprijs gewonnen door Dorien Smit met haar poster over het onderzoek naar het platform Depressie Connect. Vanwege de coronamaatregelen was het niet mogelijk om een postermarkt te maken. Daarom hebben de posterhouders pitches opgenomen waarin zij hun poster toelichtten. Hieronder kun je de posters bekijken:

• RESET psychotherapie REStoring mood after Early life Trauma De effectiviteit van traumagerichte psychotherapie bij patiënten met een depressie en een jeugdtrauma. Door Anouk Gathier. Download
• RESET – medicatie REStoring mood after Early life Trauma Glucocorticoïde Receptor (GR) blokkade als gerichte behandeling bij patiënten met een depressie en jeugdtrauma door Felix Linsen. Download
• PITA studie Pharmacogenetics for Individualized Tricyclic Antidepressant dosing door Niels Vos. Download
• Opera: Landelijk onderzoek naar effecten en afbouw van antidepressiva door Mariska Bot. Download
• Retrospectief descriptief onderzoek naar patiënten gezien op een academische poli Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie (POP-poli) door Anne Smits. Download
• Een klinische trial naar het effect van niet invasieve hersenstimulatie op OCS door Sophie Fitzsimmons. Download
• A qualitative evaluation of ‘Depression Connect: an online peer support community for people with depression. Door Dorien Smit. Download
• Mario: Mood and Resilience in Offspring door Annabel Vreeker. Download

Accreditatie

Accreditatie is toegekend door de FGzPt (5 punten), de NVvP (5 punten) en VGCt (5 punten).