2021: Hardnekkig of therapieresistent?

Op 15 oktober 2021 vond bij de Eenhoorn te Amersfoort deze NedKAD-conferentie plaats. Ruim 120 deelnemers woonden de conferentie bij. Het onderwerp van de dag was hardnekkige angst, dwang of depressieklachten.

Sprekers en workshopleiders zochten naar antwoorden op vragen zoals zijn mensen met hardnekkige klachten onbehandelbaar of therapieresistent?  Wat zijn nu eigenlijk de effectieve methoden in het behandelen van langdurige depressies, angststoornissen en OCD? Hoe kun je je eigen leven inrichten, zodat je met je klachten een acceptabel leven kunt leiden? Helpt lotgenotencontact?, hoe kun je aan werk komen en het behouden? En hoe breng je zelf in kaart wat je nodig hebt voor je welbevinden? Wat zijn  innovatieve behandelmethoden? Het ochtendprogramma werd gestreamd. Dagvoorzitter was Martijn Arns, voorzitter bestuur NedKAD.

Lezingen en Presentaties

Hieronder staan de presentaties en posters die vrijgegeven zijn.

Lezing: Therapieresistent, hardnekkig, moeilijk behandelbaar, onbehandelbaar; wat moeten we met die woorden en wat hebben we er eigenlijk aan in de praktijk? Door: Prof. dr. Frenk Peeters, psychiater-psychotherapeut, hoogleraar Klinische Psychologie Department of Clinical Psychological Science Faculty of Psychology and Neuroscience Maastricht University, Maastricht. Download presentatie

In behandelrichtlijnen en wetenschappelijke literatuur, vooral op het gebied van depressie, duikt de term therapieresistentie al enige decennia op maar het gebruik in de dagelijkse praktijk lijkt beperkt. Maakt onbekend onbemind of heeft de term geen bruikbaarheid in de praktijk? In deze bedrage werd (i) besproken wat de term en eventuele alternatieven omvat, (ii) op welke manier therapieresistentie kan worden geoperationaliseerd en (iii) hoe deze operationalisaties zinvol in de praktijk kunnen worden toegepast voor individuele patiënten.

Lezing: De effecten van psychologische behandeling van hardnekkige depressies: een overzicht. Door: prof. dr. Pim Cuijpers, hoogleraar klinische psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam; directeur van het WHO Collaborating Centre for Research and Dissemination of Psychological Interventions aan de Vrije Universiteit Amsterdam, en visiting professor aan de Medische Faculteit van de Universiteit van Turku, Finland. Download presentatie

Meer dan 800 gerandomiseerde trials hebben in de afgelopen decennia de effecten van verschillende psychologische behandelingen voor depressie vergeleken met controlegroepen, met elkaar, en met antidepressiva. Helaas zijn er slechts enkele tientallen studies gedaan naar de effecten van psychologische behandelingen van hardnekkige depressie. Maar deze studies laten wel een duidelijk beeld zien van de effectiviteit van deze behandelingen in vergelijking met controlegroepen, met antidepressiva en combinatiebehandeling. In deze lezing werd een overzicht gegeven van wat we weten over de effecten van psychologische behandelingen in het algemeen en specifiek bij hardnekkige depressies. Psychotherapie is effectief bij hardnekkige depressie, maar misschien iets minder effectief dan bij niet-hardnekkige depressies. De effecten zijn vergelijkbaar met die van farmacotherapie en combinatiebehandeling is effectiever dan elk van beide apart.

Lezing: Over nieuwe ontwikkelingen en innovaties in de behandeling van langdurige angst- en dwangstoornissen. Door: prof. dr. Gert-Jan Hendriks, hoogleraar klinische psychologie, Radboud Universiteit, psychiater, Programmaleider Expertisecentrum “Overwaal” voor Angst, Dwang en PTSS (TOPGGZ–keurmerk). Download presentatie

In deze lezing behandelde Hendriks de evidentie van psychologische behandelingen, zoals CGt, farmacotherapeutische behandelingen en innovatieve behandelingen zoals rTMS. De nadruk lag op de winst die te behalen valt bij langdurige angst- en dwangstoornissen.

Presentaties van actueel onderzoek

Presentatie: Het voorspellen van depressie en angst: wat is de meerwaarde van machine learning? Door: Wessel A. van Eeden, Msc, Promovendus, GZ-psycholoog, Leiden Universitair medisch centrum. Download presentatie

Het voorspellen van stemmings- en angststoornissen is van klinisch belang, maar blijft in de praktijk moeilijk. Eerder onderzoek laat zien dat het inzetten van moderne machine learning technieken hierbij van meerwaarde kan zijn. Maar is machine learning ook bruikbaar bij data dat haalbaar verzameld kan worden in de klinische praktijk en is machine learning beter dan onze traditionele statistische methodes? Wij vergeleken de voorspellende prestaties van traditionele logistische regressie, een simpele vorm van machine learning (Naive Bayes classifier) en een complexe geautomatiseerde vorm van machine learning (Auto-sklearn). Onze resultaten lieten zien dat, in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, machine learning niet zonder meer van meerwaarde is.

Presentatie: Wat zijn de voordelen van online lotgenotencontact? Een kwalitatieve en kwantitatieve evaluatie van Depressie Connect, de online community voor mensen met depressie. Door: Dorien Smit, buitenpromovendus Radboud Universiteit Nijmegen & Pro Persona GGz. Download presentatie

Lotgenotencontact lijkt een belangrijke aanvulling op de reguliere ggz-behandelingen voor patiënten met chronische klachten. In deze bijdrage presenteerde Dorien Smit de resultaten van een kwalitatief en kwantitatief evaluatieonderzoek naar de online peer support community van de Depressie Vereniging: Depressie Connect. Welke voordelen ervaren gebruikers? Welke gebruikersrollen op de community dragen bij aan deze voordelen? We verkennen het effect van online lotgenotencontact bij depressie, waarbij we inzoomen op empowerment.

Presentatie: Pillen of rennen? De effecten van antidepressiva of runningtherapie op de psychische én lichamelijke gezondheid in depressieve en angstpatiënten. Door: Dr. J.E. Verhoeven, GZ-psycholoog en postdoc onderzoeker bij GGZ inGeest/VUmc.

De MOTAR (MOod Treatment with Antidepressants or Running) studie is een wetenschappelijke studie waarbij mensen met depressie en angststoornissen gedurende 16 weken behandeld werden met runningtherapie (n=96) óf antidepressiva (n=45). Met deze studie hebben we onderzocht hoe deze twee nogal verschillende behandelingen bijdroegen aan de verbetering van zowel de psychische als de lichamelijke gezondheid. We vonden dat in de runningtherapiegroep 43.4% van de deelnemers remissie bereikte en in de antidepressivagroep was dat 44.8%; dit verschilde niet van elkaar. Echter, op de lichamelijke gezondheid vonden we wel degelijk verschillen tussen de groepen, namelijk in gewicht, tailleomtrek, bloeddruk, hartslag en hartslagvariabiliteit. Deze verschillen waren allemaal ten gunste van de runninggroep; zij gingen er in gezondheid op vooruit (o.a. lagere hartslag en bloeddruk) of de antidepressivagroep ging achteruit (o.a. hoger gewicht en lagere hartslagvariabiliteit). Concluderend vinden we dus dat runningtherapie en antidepressiva het even goed deden op de psychische gezondheid maar dat runningtherapie voordeliger was voor de lichamelijke gezondheid van de deelnemers. Een pleidooi om meer te gaan bewegen dus!

Presentatie: Mentale gezondheid bij mensen met depressieve, angst- en obsessief-compulsieve stoornissen tijdens de corona-pandemie: bevindingen in drie langlopende psychiatrische cohortstudies. Door: dr. Almar Kok, Senior-onderzoeker, Amsterdam UMC, locatie VUmc, afdeling psychiatrie en afdeling Epidemiology & Data Science, Amsterdam. Download presentatie

De presentatie gaf de resultaten van een onderzoek naar veranderingen in mentale gezondheid die in drie langlopende psychiatrische cohorten zijn geobserveerd tijdens de coronapandemie in Nederland weer. De gegevens zijn verzameld door middel van herhaalde online vragenlijsten bij 1714 deelnemers (30+ jaar) aan de Nederlandse Studie naar Depressie en Angst (NESDA), Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen (NESDO) en de Nederlandse OCD Associatie studie (NOCDA). Bevraagd werden depressieve symptomen, angstsymptomen, piekeren, eenzaamheid en ervaren geluk, alsmede het beloop in drie corona-specifieke uitkomsten: ervaren impact van de pandemie op de mentale gezondheid, angst voor Covid-19 en positieve coping. Conclusie is dat de impact van de coronapandemie op de mentale gezondheid gemiddeld mild lijkt, maar dat eenzaamheid in combinatie met afnemende copingvaardigheden een toenemend probleem zou kunnen worden indien de pandemie en bijbehorende maatregelen langer aanhouden of terugkeren.

Workshops

Workshop: BibberBar Door: Drs. Marjolijn van Kooten, Directeur Angst Dwang Fobie stichting (Driebergen-Zeist) & Cabaretier (psychiatrisch cabaret)

Oh, die fijne meetings van de BibberBar! Waar we écht naar elkaar luisteren. Hoe werkt een bijeenkomst van de BibberBar? De host stelt aan het begin van de meeting een vraag die iedereen mag beantwoorden (maar het hoeft niet). Dan delen we het uur als volgt in: Met de hele groep. Iedereen die wil mag de vraag beantwoorden, maar het hoeft niet. De rest luistert. We reageren niet op elkaar. De host splitst de groep op in kleine groepjes. Binnen je kleine groepje mag je wel op elkaar reageren. Daarna komen we weer met de hele groep bij elkaar. Iedereen die wil kan nu alsnog iets delen of vertellen hoe het in het kleine groepje was. Waarom reageren we niet op elkaar? Het luisteren zonder dat je op elkaar mag reageren zorgt voor rust en verdiept de aandacht. En luisteren, écht luisteren, is zo zeldzaam geworden in onze drukke wereld. Hoe vaak heb je niet het gevoel dat iemand maar met een half oor bij je verhaal is? In de BibberBar luisteren we écht. Daar knapt een mens van op.

Workshop: Individuele Plaatsing en Steun (IPS) bij depressie en angststoornissen. Door: Lars de Winter, Msc., onderzoeker bij Kenniscentrum Phrenos en Debby Kamstra, IPS-trajectbegeleider, SPV bij Buurtzorg en opleider IPS bij Kenniscentrum Phrenos. Download presentatie

Individuele plaatsing en steun (IPS) is dé bewezen effectieve methodiek die mensen met psychische problemen ondersteunt in het vinden en behouden van betaald werk. De afgelopen jaren is de doelgroep die IPS krijgt verbreed en krijgen nu steeds meer mensen met angst- en stemmingsstoornissen ook IPS aangeboden. In deze workshop gaven de sprekers inzicht in wat de ervaringen en eerste resultaten zijn van IPS bij mensen met angst- en stemmingsstoornissen en gaven een inkijkje in hoe IPS wordt uitgevoerd en wat hierbij komt kijken.

Workshop: Wellness Recovery Action Plan (WRAP). Door: Evelien Hulshof, coördinator ervaringsdeskundigheid, Advanced Level WRAP Facilitator, GGZ Oost Brabant. Download presentatie

Wellness Recovery Action Plan (WRAP) is een zelfhulpinstrument dat de gebruikers ervan ondersteunt om het eigen welbevinden te herstellen of vergroten. Deelnemers verkennen de kernbegrippen voor herstel: hoop, persoonlijke verantwoordelijkheid, eigen ontwikkeling, opkomen voor jezelf en steun. In de gereedschapskoffer voor een goed gevoel verzamelen zij ‘gereedschap’ om zich goed te voelen of om te herstellen van momenten dat ze zich minder goed voelen. In deze workshop werd bekeken wat het Wellness Recovery Action Plan eigenlijk is en hoe je dit in kan zetten voor je eigen welbevinden. De rol van peersupport binnen WRAP werde besproken en de werkwijze die zich vooral richt op het nemen van persoonlijke verantwoordelijkheid.

Workshop: rTMS als behandelmethode voor depressie: achtergronden en toepassing in de klinische praktijk. Door: dr. I. van Oostrom, klinisch neuropsycholoog & supervisor VGCT, neuroCare. Download presentatie

rTMS (repetitieve transcraniële magnetische hersenstimulatie) is een non-invasieve behandelmethode voor depressie, die in Nederland steeds vaker wordt toegepast. In deze workshop werd ingegaan op wat rTMS is, wanneer rTMS geïndiceerd is op basis van de bevindingen uit wetenschappelijk onderzoek en hoe de behandeling in de klinische praktijk kan worden toegepast in combinatie met cognitief gedragstherapeutische behandelvormen. Tevens werd kort stilgestaan bij de effectiviteit bij angststoornissen en OCD.

Workshop: Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) voor de behandeling van de persisterende depressieve stoornis. Door: dr. J.E. (Jenneke) Wiersma, GZ-psycholoog/cognitief gedragstherapeut/supervisor VGCt, Amsterdam. Download presentatie

Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) is een behandelmethode speciaal ontwikkeld voor de persisterende depressieve stoornis. Binnen CBASP wordt verondersteld dat persisterende depressieve patiënten emotioneel contact met anderen duurzaam vermijden, omdat zij als kind of later op pijnlijke wijze zijn afgewezen of verwaarloosd. Het gebrek aan aandacht en feedback van vroeger heeft er toe geleid dat patiënten het verband niet zien tussen wat ze zelf doen en wat daarvan het effect op anderen is. Daardoor hebben ze het idee geen enkele invloed op de omgeving te hebben (ook wel een external locus of control genoemd). Binnen CBASP zijn diverse technieken ontwikkeld om het emotionele isolement van de cliënt te doorbreken en de patiënt te leren dat hij wel degelijk invloed op de omgeving heeft. Tijdens de workshop werden deze technieken besproken en geïllustreerd met videomateriaal en rollenspellen. Overeenkomsten en verschillen met bestaande psychotherapievormen werden bediscussieerd.

Workshop: Psychedelica in de kliniek. Ketamine en psilocybine bij de behandeling van hardnekkige depressie. Door: dr. Jeanine Kamphuis, psychiater, dr. Jan Mars, GZ-Psycholoog, opgeleid in het werken met psychedelica, beiden werkzaam bij het Universitair Centrum Psychiatrie UMC Groningen, en Joost Breeksema, MA, PhD (cand). Promovendus, Universitair Centrum Psychiatrie, UMCG; Afdeling psychiatrie, LUMC. Directeur, Stichting OPEN (Nederlandse expertisecentrum voor wetenschappelijk onderzoek naar psychedelica). Download presentatie

In deze workshop bespraken psychiater Jeanine Kamphuis, klinisch psycholoog Jan Mars en filosoof/kwalitatief onderzoeker Joost Breeksema behandelingen met psychedelica voor hardnekkige depressie vanuit verschillende invalshoeken. Aan bod kwamen resultaten van klinisch onderzoek, ideeën over werkingsmechanismen en patiënten-ervaringen.

Posters

De posterprijs op de NedKAD-conferentie is gewonnen door Michèle Schmitter, promovenda Pro Persona en Radboud Universiteit met haar poster: Feasibility of an exercise augmentation for cognitive behavior therapy.

Rond 50% van alle depressieve cliënten knapt niet voldoende op door de huidige behandeling en nieuwe interventies of combinaties zijn hard nodig om iedereen adequaat te kunnen helpen. Sportbehandeling kan een mooie aanvullende behandeling zijn. Sporten blijkt effectief te zijn tegen depressie, verbetert de lichamelijke gezondheid, heeft geen bijwerkingen en is voor iedereen beschikbaar. Download de poster

Andere posters die gepresenteerd werden

• OPERA: Herstel van depressie na starten met antidepressiva: Resultaten van de eerste 100 deelnemers van de Nederlandse studie naar Optimaal gePERsonaliseerd Antidepressivagebruik. Mariska Bot, Ingrid A. Arnold et al. (Amsterdam UMC, locatie VUmc; GGZ inGeest; Leiden UMC; UMC Groningen; Erasmus MC Rotterdam; Radboud UMC). Download poster
• Using Proteomics and Lipidomics Data to Improve Individual Prediction of Chronicity in Depression. Philippe C. Habets, Rajat M Thomas, Guido A van Wingen, Brenda WJH Penninx, Onno C Meijer, Christiaan H. Vinkers (Amsterdam UMC, GGZ inGeest, LUMC). Download poster
• StayFine: terugvalpreventie van angst en depressie voor jongeren. Suzanne Robberegt, MSc., Bas Kooiman, MSc., dr. Maaike Nauta, dr. Claudi Bockting, dr. Yvonne Stikkelbroek (Depressie Expertisecentrum Jeugd, Amsterdam UMC, Rijksuniversiteit Groningen, Accare, Universiteit Utrecht. Download poster
• Kinder- en jeugdpsychiatrie door de ogen van jongeren. DevelopRoad. R. de Soet MSc., C. H. Bansema MSc, dr. H. van Ewijk, dr. L.A. Nooteboom, dr. L. Nijland, prof. Dr. R.R.J.M. Vermeiren, (Leiden University Medical Center) Download poster

Accreditatie

Accreditatie is toegekend met 5 punten door de NVvP,  de FGzPt, de VGCt, het  Verpleegkundig Specialisten Register en het Kwaliteitsregister V&V en Register Zorgprofessionals