Verstedelijking bedreiging voor geestelijke gezondheid

De afgelopen twee eeuwen groeide het aantal grote steden enorm en anno 2021 woont 50% van de wereldbevolking in een stad. Naar verwachting is dit over 30 jaar 70%. Tegelijkertijd komen geestelijke gezondheidsproblemen steeds vaker voor. Hangen deze twee ontwikkelingen samen? Dit onderzochten Junus van der Wal en collega-onderzoekers van het Centre for Urban Mental Health van de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Eerdere studies legden risicofactoren voor mentale problemen bloot die samenhangen met verstedelijking. Zogenoemde stedelijke factoren zoals luchtvervuiling, geluidsoverlast, gebrek aan groen en hoge criminaliteit. Er is echter nog geen totaalplaatje van hoe de verschillende stedelijke factoren samenhangen én hoe ze het risico op angst, depressie en andere geestelijke stoornissen vergroten. Vandaar dat de Amsterdamse onderzoekers de resultaten van deze studies samenbrengen in een grote meta-analyse.

Opzet onderzoek

In hun review nemen de wetenschappers data van 191 landen onder de loep. Hierop voeren ze een ecologische analyse uit. Ook gebruiken ze de Global Burden of Disease (GBD)-studie uit 2017. Dit is een uitgebreid wereldwijd onderzoeksprogramma over sterfte, veelvoorkomende ziekten, verwondingen en risicofactoren. De data vormen het vertrekpunt van een conceptueel raamwerk dat de wisselwerking tussen de verschillende stedelijke factoren in kaart brengt.

Wisselwerking factoren die samenhangen met verstedelijking

Stedelijke factoren werken namelijk vaak op elkaar in. Geluidsoverlast zorgt bijvoorbeeld voor een slechte nachtrust. Hierdoor presteren mensen slechter op het werk of op school, waardoor ze meer stress en (geld)zorgen hebben. En bovendien slechter slapen. Een vicieuze cirkel die kan leiden tot een depressie als die niet wordt doorbroken. De cirkel doorbreken kan niet alleen met individuele behandeling, veranderingen in de openbare ruimte zijn ook nodig. Zoals meer groenvoorzieningen. Groen lijkt depressies te verminderen, dempt geluidsoverlast en vermindert luchtvervuiling. En zorgt voor ontmoetingsplekken wat de sociale cohesie in een buurt beter maakt.

Wat zijn de resultaten van het onderzoek?

Het onderzoek is onverbiddelijk: in landen waar meer dan 50 – 60% van de bevolking in de stad woont, kampen meer mensen met een depressie, angststoornis of verslaving. Met name angstklachten komen vaker voor. Bovendien kunnen stedelijke factoren zorgen voor verandering in onze hersenen. Zo worden steden in verband gebracht met hoge sociale stress. Dit kan de stressrespons van ons brein veranderen, ervoor zorgen dat de allostase vermindert. Dat ons lichaam meer moeite moet doen om bij stress weer in evenwicht te komen.

Impact op de hersenontwikkeling

Naast psychologische veranderingen ondergaat het brein van stedelingen soms ook biologische veranderingen. Eén studie liet zien dat stadbewoners vaak meer activiteit in de amygdala hadden gedurende stresssituaties. En daarbij komt dat luchtvervuiling de ontwikkeling van witte stof (uitlopers van de zenuwcellen) verstoort en zo een groter risico op hersenatrofie met zich meebrengt. Dit houdt in dat de hersenen krimpen, dat er hersencellen afsterven, waardoor allerlei problemen kunnen ontstaan.

Wat kan de geestelijke gezondheid van stedelingen verbeteren?

Daar hebben de onderzoekers geen pasklaar antwoord op. ‘Er zijn wel factoren die de geestelijke gezondheid in steden kunnen verbeteren, zoals een verbeterd stedelijk ontwerp (urban design), economische mogelijkheden en betere toegang tot de gezondheidszorg.’ Om precies vast te stellen wat waar wanneer nodig, is verder onderzoek nodig.

Benieuwd naar alle conclusies?

Wilt u alles lezen over hoe verstedelijking samenhangt met psychische gezondheidsproblemen? Het volledig onderzoek is gepubliceerd in Lancelot Psychology. Van der Wal, J.M. (2021, 1 november), Advancing urban mental health research: from complexity science to actionable targets for intervention.