Relatie-OCD – een onderbelichte vorm van OCD

Rachel van Loenen (GZ-psycholoog, Amsterdam UMC) en Bernardette Blom (GZ-psycholoog, ARQ Centrum45) gaven op 20 april 2023 een ontzettend leerrijke webinar over Relatie-OCD (r-OCD).

Wat is Relatie-OCD?

R-OCD veroorzaakt kwellende twijfels over je relatie of over je gevoelens voor je partner, zoals: Is dit echt de relatie die ik wil? Word ik wel gelukkig in deze relatie? Vind ik mijn partner leuk genoeg? Vind ik hem of haar mooi genoeg? Hou ik wel echt van mijn partner? Is mijn partner de ware? Dit zijn typische obsessieve gedachten die zich steeds weer opdringen bij mensen met r-OCD.

Om deze onrust weg te nemen, ontwikkelen mensen verschillende compulsies: ze monitoren continu hun interne staat of checken voortdurend hun gevoelens, zoeken bevestiging en vragen om geruststelling van hun partner of anderen, vergelijken hun relatie met die van anderen, piekeren en twijfelen actief over de relatie of de partner.

Mensen met r-OCD vermijden vaak ook het maken van belangrijke keuzes of het zetten van vervolgstappen in de relatie (zoals samenwonen of kinderen krijgen), sociale situaties waar anderen dit soort stappen zetten (zoals huwelijken of babyshowers), uitspraken als “ik hou van je” of romantische films en verhalen.

Dit alles veroorzaakt een significante lijdensdruk en heeft een behoorlijke impact op het dagelijkse leven en de relatie.

Behandeling

R-OCD is een vorm van OCD. Rachel van Loenen en Bernardette Blom bevelen daarom dezelfde behandeling aan als bij OCD: cognitieve gedragstherapie (CGT) en exposure responspreventie (ERP)*. Het OCD-model is hiervoor de leidraad. Het is belangrijk om te kijken naar de intrusies, de beelden en gedachten die zich opdringen, en deze te ontkrachten. Niet de intrusie is het probleem, maar de betekenis die eraan wordt gegeven.

Twijfels en gedachten zoals “Is hij of zij wel de ware?” krijgen veel meer kracht als de betekenis “als hij of zij niet de ware is dan blijf ik de rest van mijn leven ongelukkig” eraan wordt toegevoegd. Dit kan veel angst en stress veroorzaken en leiden tot het uitvoeren van compulsies of het vermijden van situaties. Zo wordt de obsessie steeds weer versterkt.

Gedragsexperimenten

Een ander belangrijk onderdeel van de behandeling is het onderscheid maken tussen de relatie en het obsessieve twijfelen over de relatie. Daarbij gaat het vooral ook om het identificeren en uitdagen van belemmerende OCD overtuigingen. Een aanpak die gebruikt kan worden, zijn gedragsexperimenten, zoals het vergelijken van Theorie A en Theorie B.

Theorie A: de relatie is het probleem.
Theorie B: de twijfels zijn het probleem, en misschien kan er iets veranderen als ik hier anders mee om keer gaan.

De patiënt word gevraagd om Theorie A te testen door een hele dag continu hun gevoel te checken en te onderzoeken wat dit oplevert. Daarna worden ze gevraagd Theorie B een kans te geven, een dag lang niet te checken en te experimenteren wat het doet met hun bevindingen als ze deze theorie testen.

Liefdesovertuigingen

Ook het opzoeken en uitdagen van liefdesovertuigingen kan heel helpend zijn. Dit zijn overtuigingen zoals “in een relatie ben je altijd blij en voel je altijd liefde”. Patiënten kunnen geholpen worden door te toetsen hoe realistisch of waar deze gedachten zijn. Hierbij is het wel belangrijk dat een duidelijk kader gedefinieerd wordt (welke vragen helpen mij precies om dit te toetsen en wanneer is het genoeg) zodat dit niet een poging tot geruststelling wordt.

Vaak is de eigenwaarde van mensen met r-OCD sterk afhankelijk van de relatie of de partner, of hebben mensen moeite om hun eigen behoeftes uit te spreken en grenzen aan te geven. Dat kan leiden tot catastrofale gedachten, zoals: “ik kan dit niet en daarom is de relatie niet goed”. Mensen kunnen vaardigheden leren en oefenen om dit te veranderen. Het kan bijvoorbeeld helpend zijn om hun aandacht op iets anders te richten in momenten dat spanning hoog is. Een voorbeeld hiervan is een activiteitenlijstje om na te lopen als hulpmiddel.

Een verdere vorm van exposure is het doorbreken van vermijding door bijvoorbeeld bewust plannen te maken voor de toekomst, dates te organiseren, sociale situaties weer op te zoeken of complimentjes te geven aan de partner.

En de partner?

Bij OCD wordt vaak de partner betrokken in de behandeling. Om dit effectief te laten zijn, is het belangrijk dat de patient eerst psycho-educatie krijgt over het OCD-model. Anders bestaat het risico dat de patient weer vastloopt in de vicieuze, obsessieve cirkel van r-OCD versus slechte relatie.

Psycho-educatie van de partner kan de behandeling op verschillende manieren positief beïnvloeden:

Het inventariseren van hoe r-OCD de relatie beïnvloedt.
Het stoppen van accommodatiegedrag en het geven van geruststelling.
Het dwanggedrag als losse entiteit kunnen zien en zo beter kunnen begrijpen wat er gebeurt.
Het samen kunnen oefenen van nieuw gedrag.