OCDnet webinar: OCD in het systeem

Op 14 december 2023 gaf Luuk Stapersma een webinar over OCD in het systeem. Luuk Stapersma is GZ-psycholoog in het landelijk team voor dwang, angst en tics van Levvel en coördinator van het Expertisecentrum DAT (dwang, angst, tics, selectief mutisme, misofonie). Hij is senior onderzoeker bij Levvel/Amsterdam UMC.

Obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) is een complexe aandoening die niet alleen het individu treft, maar ook een aanzienlijke invloed heeft op de dynamiek binnen gezinnen. De webinar bood een verkenning van de dwanggedachten, intrusies en dwanghandelingen die individuen met OCD ervaren en wierp een scherp licht op de gezinsaanpassingen die naasten doen om hiermee om te gaan.

Gezinsaanpassingen: Een Delicate Dans

Het centrale thema van de webinar was de complexe dans van gezinsaanpassingen. Het idee dat voor elke dwangsymptoom een naaste een aanpassing kan doen, werd belicht. Deze aanpassingen variëren van participatie in dwanghandelingen tot het wijzigen van dagelijkse routines en gedrag om de angst te verminderen. Luuk Stapersma onderstreepte dat de mogelijkheden voor aanpassingen eindeloos zijn, wat de noodzaak van een systemische benadering benadrukt.

Systemische kijk op dwang

De webinar moedigde de verschuiving aan van een smalle focus op de persoon met OCD naar een bredere kijk op het (gezins)systeem. De impact van OCD strekt zich uit tot het gezin en naasten. De toenemende spanning in huis als gevolg van dwangklachten werd onderstreept, met de erkenning dat begrip en onbegrip beide veel voorkomen in de dynamiek rondom OCD.

Frequentie van gezinsaanpassingen

Statistieken geven een gedetailleerd beeld van hoe vaak gezinsaanpassingen voorkomen, zowel bij kinderen/jongeren als bij volwassenen:

• Bij kinderen en jongeren is geven meer dan 90% van naasten aan dat ze minstens wekelijks aanpassingen doen, 35-75% zelfs dagelijks.
• Bij volwassenen geven 50-90% van naasten aan dat ze minstens wekelijks aanpassingen doen, 15-60% minstens dagelijks.

Deze aanpassingen variëren van het bieden van geruststelling tot het faciliteren van vermijding en deelnemen aan rituelen. De frequentie van deze aanpassingen toont aan dat de impact van OCD zich uitstrekt tot verschillende aspecten van het dagelijks leven.

Waarom naasten dit doen

Een diepere duik in de redenen achter (gezins)aanpassingen onthult dat naasten dit vaak doen om angst te verminderen, omdat ze het idee hebben dat angst schadelijk is, en om korte-termijn functioneren te vergemakkelijken. Ouderlijke angst en de mogelijkheid van agressief gedrag als gevolg van dwang werden ook benadrukt als belangrijke factoren die bijdragen aan deze aanpassingen.

Waarom is de systemische kijk belangrijk voor behandelaren

Het webinar bood overtuigende argumenten voor de noodzaak als behandelaren om gezinsaanpassingen aan te pakken. Een sterke correlatie tussen de mate van aanpassingen en de ernst van klachten werd gepresenteerd. Bovendien werd gewezen op het feit dat behandelingssucces wordt beïnvloed door de hoeveelheid aanpassingen binnen het gezinssysteem.

Mechanismen achter gezinsaanpassingen

De mechanismen die ten grondslag liggen aan gezinsaanpassingen werden uitgebreid besproken. Vermijding en de impact op emotieregulatie werden aangemerkt als cruciale factoren. Overmatige aanpassingen werden geïdentificeerd als obstakels voor effectieve behandeling, omdat ze vermijding in de hand werken en het vermogen van het individu om hun eigen emoties te reguleren verminderen.

Praktische stappen voor betrekken van naasten

Het webinar voorzag deelnemers van concrete stappen om naasten actief te betrekken bij de behandeling. Van psycho-educatie over OCD tot gerichte interventies en specifieke modules voor gezinsaanpassingen. Het belang van een flexibel steunnetwerk werd benadrukt, waarbij betrokkenheid op verschillende niveaus als waardevol werd beschouwd. De volgende stappen werden besproken:

1. Betrek familieleden bij de behandeling, op zijn minst door psycho-educatie over OCD. Leg aan naasten uit hoe dwang werkt, wat de situaties zijn waarin dwang getriggerd wordt en wat voor gedachtesporen mensen met dwang kunnen hebben. Dit kan bij een adviesgesprek over de behandeling of in een aparte sessie met de naaste.
2. Geef gerichte psycho-educatie over gezinsaanpassingen bij dwang. Ga gericht in op de vraag wat dwang in een gezin kan betekenen en wat de mechanismen zijn die hierbij spelen. Ga in op hoe gezinsleden en naasten omgaan met de spanning die ontstaat door OCD. Bespreek vermijding en emotie-regulatie door aanpassingen en hoe dit een invloed kan hebben op de behandeling van dwang. Breng heel concreet (gezins)aanpassingen in kaart door een schema van het dagelijks leven te maken: wat voor dwanghandelingen zijn er, welke aanpassingen worden gedaan en door wie?
3. Doe een korte interventie met gezinsleden en naasten. Kijk daarbij naar de functie van het gedrag van naasten en maak een plan voor het veranderen van dit gedrag. Doe dit heel gestructureerd.
4. ‘Behandel’ naasten. Bij deze stap ligt de nadruk vooral op het handelen van naasten. In gesprekken met naasten ga je in op hoe zij aanpassingen gestructureerd terug kunnen brengen. Met naasten maak je een plan welke aanpassingen ze concreet gaan veranderen. Belangrijk hierbij is het steunnetwerk, zodat naasten en het gezin deze veranderingen niet alleen moeten dragen.

Conclusie

In conclusie bood het webinar “OCD in het Systeem” een diepgaande en inzichtelijke verkenning van de impact van OCD op gezinsdynamiek. Gezinsaanpassingen werden belicht als een cruciaal aspect van de aandoening, met een sterke nadruk op het belang van een systemische benadering. De geboden praktische stappen voor het betrekken van naasten gaven waardevolle inzichten voor zowel professionals als gezinnen die te maken hebben met OCD. De weg naar behandeling en herstel lijkt niet alleen te liggen in individuele interventies, maar ook in de ondersteuning en betrokkenheid van het bredere (gezins)systeem.