OCDnet webinar: OCD en Autisme bij kinderen en jongeren

Op 13 maart 2025 organiseerde OCDnet, een onderdeel van NedKAD, een informatief en inspirerend webinar over de behandeling van OCD bij kinderen en jongeren met autisme. Dit webinar werd verzorgd door Tineke L. en Anne Nijboer, beiden cognitief gedragstherapeutisch werkers bij Accare Groningen. Zij deelden hun uitgebreide expertise en ervaringen vanuit hun werk in een specialistisch team voor dwang, angst en stemmingsproblemen.

OCD en Autisme: Overlap en Verschillen

Het webinar begon met een gedetailleerde uitleg over de verschillen en overlap tussen OCD en autisme. Tineke en Anne gaven inzicht in de kernkenmerken van beide stoornissen en de uitdagingen die ontstaan wanneer deze samen voorkomen.

Waar OCD wordt gekenmerkt door obsessieve gedachten en compulsieve handelingen die als ego-dystoon worden ervaren (strijdig met het zelfbeeld), zijn repetitieve gedragingen bij autisme vaak ego-syntoon en bieden deze juist houvast en rust. Dit onderscheid is cruciaal in de diagnostiek en behandeling. Daarnaast werd besproken dat OCD vaak gepaard gaat met vermijding uit angst, terwijl bij autisme de repetitieve gedragingen worden ervaren als prettig en structurerend. Dit maakt het soms lastig om OCD-symptomen te onderscheiden van autisme-gerelateerd gedrag.

Behandeling van OCD bij kinderen met autisme

De sprekers bespraken de standaardbehandeling van OCD, die vaak bestaat uit cognitieve gedragstherapie (CGT) met exposure en responspreventie (ERP). Voor kinderen en jongeren met zowel OCD als autisme is echter vaak maatwerk nodig. Uit onderzoek blijkt dat ERP ook bij deze doelgroep effectief is, al kan de respons op de behandeling lager zijn dan bij jongeren zonder autisme. Daarom is het essentieel om de behandeling aan te passen op basis van de specifieke behoeften van het kind.

Er werd benadrukt dat vroege detectie en behandeling cruciaal zijn om te voorkomen dat OCD-symptomen chronisch worden. Bij kinderen met zowel autisme als OCD kunnen dwangsymptomen de beperkingen van autisme versterken, wat het belang van tijdige interventie onderstreept.

Uitdagingen in de behandeling

Aan de hand van de casus van Tim, een 15-jarige jongen met autisme en OCD, werden de belangrijkste uitdagingen in de behandeling besproken:

• Verminderde motivatie en ziektebesef: Jongeren met autisme ervaren hun rituelen vaak niet als hinderlijk, waardoor motivatie om ze te doorbreken lager kan zijn.
• Moeite met het onder woorden brengen van gedachten en gevoelens: CGT vereist reflectie, maar veel jongeren met autisme vinden het lastig om hun gevoelens en gedachten te benoemen.
• Generaliseerbaarheid van behandeling: Wat in de behandelkamer werkt, is niet altijd direct toepasbaar in andere situaties, zoals thuis of op school.
• Prikkelgevoeligheid en vermoeidheid: Jongeren met autisme kunnen sneller overprikkeld raken, waardoor intensieve behandeling goed getimed en aangepast moet worden.
• Sterke gehechtheid aan routines: Dit maakt het doorbreken van dwanghandelingen moeilijker en vraagt om extra aandacht voor structuuraanpassingen.

Om deze uitdagingen aan te pakken, benadrukten Tineke en Anne het belang van intensieve begeleiding, een gestructureerde aanpak, en een nauwe samenwerking met ouders en andere betrokkenen.

Aanbevelingen en aanpassingen in de behandeling

Op basis van de literatuur en hun eigen praktijkervaringen gaven de sprekers verschillende praktische aanbevelingen:

• Voorbereiding:
  • Realistische doelen stellen: Kleinere, haalbare stappen helpen om motivatie vast te houden.
  • Oefeningen concreet maken: Gebruik checklists, schema’s en visuele ondersteuning.
  • Herhaling en voorspelbaarheid: Jongeren met autisme hebben baat bij een vaste structuur.
• Tijdens de sessies:
  • Duidelijke structuur bieden: Een vaste agenda en visuele hulpmiddelen helpen bij begrip en voorspelbaarheid.
  • Extra tijd nemen voor psycho-educatie: Herhaling is essentieel om het nut van de oefeningen te laten beklijven.
  • Generaliseerbaarheid bevorderen: Begeleiding buiten de behandelkamer, bijvoorbeeld thuis of op school, kan nodig zijn.
  • Rustmomenten inbouwen: Overprikkeling vermijden door regelmatig pauzes in te lassen.
  • Meer focus op gedrag dan op cognitieve interventies: Jongeren met autisme profiteren meer van exposure en concrete gedragsverandering dan van cognitieve herstructurering.
• Samenwerking met ouders en school:
  • Ouders betrekken bij exposure-oefeningen: Dit helpt om de effectiviteit van de behandeling te vergroten.
  • Eenduidige communicatie: School en ouders moeten dezelfde benadering hanteren om verwarring te voorkomen.
  • Geduld en volharding: Herhaling en consequente begeleiding zijn nodig om duurzame gedragsverandering te bereiken.

Een belangrijk uitgangspunt bij de behandeling is dat niet alle rituelen volledig hoeven te verdwijnen; het doel is om het leven leefbaarder te maken voor het kind en zijn omgeving.

Hoe gaat het nu met Tim?

Aan het einde van het webinar werd de voortgang van Tim besproken. Dankzij een intensieve thuisbehandeling slaapt hij nu op normale tijden, gaat hij naar een dagbesteding en is hij lid geworden van een voetbalclub. Hoewel hij nog steeds last heeft van dwanggedachten en -handelingen, is zijn leven – en dat van zijn ouders – aanzienlijk verbeterd. Hij heeft meer controle over zijn dagelijkse routines en voelt zich beter in zijn vel.

Conclusie

Het webinar bood waardevolle inzichten in de complexiteit van OCD bij kinderen met autisme en hoe behandelaren hun aanpak hierop kunnen afstemmen. De belangrijkste boodschap: geef het tijd, herhaal, maak het leefbaar, doe het samen en houd vol. Met de juiste ondersteuning en maatwerk kan de kwaliteit van leven van deze jongeren aanzienlijk verbeterd worden.