Therapie gericht op autonomie helpt angststoornissen te verminderen

Een belangrijke ontdekking van promovenda Laura Kunst (Tilburg University): therapie gericht op autonomie is effectief bij het behandelen van angstklachten. Niet alleen de stoornis zelf vermindert, maar het heeft bredere effecten. Zo verbetert het zelfbeeld.

Wat is autonomie?

Autonomie is een psychologisch begrip. Wat verstaan we eronder? Dat je in staat bent om je eigen behoeften, wensen en meningen te voelen, te uiten en af te stemmen met de mensen om je heen. ‘Autonomie bestaat uit drie onderdelen’, aldus Kunst. De eerste is zelfbewustzijn: de beleving van je eigen identiteit. Van wie je bent en wat je doet, denkt, voelt of hebt meegemaakt. De andere twee onderdelen zijn gevoeligheid voor anderen en het vermogen om goed met nieuwe situaties om te gaan.

Hoe zit het met autonomie en angststoornissen?

Eerdere onderzoeken laten al zien dat mensen met een angststoornis regelmatig autonomie-problemen hebben. Zij vinden het bijvoorbeeld lastig om hun grenzen aan te geven, delen hun mening niet of minder snel en handelen zelden naar hun wensen en behoeften. Kunst: ‘Het komt ook voor dat angstige mensen zich afhankelijk opstellen of vrijwillig vervelende klussen doen voor anderen.’ Er is dus een relatie tussen angst en verminderde autonomie, maar veroorzaakt de één het ander? Daarover valt helaas niets te zeggen; het is nog onduidelijk wat het oorzakelijk verband is. Vandaar dat de promovenda de relatie tussen autonomie en angst nader onder de loep neemt.

Opzet onderzoek

Hiervoor vergelijkt de Tilburgse onderzoeker de resultaten van verschillende studies en voert ze drie laboratoriumonderzoeken uit. Belangrijk doel is om te ontdekken of mensen met autonomie-problemen heftiger reageren op stress dan mensen met een gezonde autonomie. Bovendien nam ze vragenlijsten af bij 5.367 deelnemers over de samenhang tussen autonomie en zelfwaardering. In een klinische trial onder 129 cliënten werd vervolgens het effect van therapie gericht op autonomie vergeleken met de gouden standaard Cognitieve Gedragstherapie (CGT).

Wat waren de belangrijkste resultaten?

Belangrijke conclusie was dat mensen met grote autonomie-problemen vaker last hebben van negatieve gevoelens en gedachten over zichzelf. Zij kampten ook vaak met angsten en depressieve klachten. Opvallend: deze negatieve zelfwaardering hield meestal langer dan tien jaar aan. Het betreffen hier dus langdurige klachten. Mensen die heel autonoom zijn, waarderen zichzelf positief en hebben over het algemeen een betere psychische gezondheid.

Therapie gericht op autonomie nagenoeg even effectief als CGT

Gezonde autonomie lijkt dus samen te gaan met minder angstklachten. De vervolgstap van Kunsts onderzoek was daarom om de effectiviteit van de op autonomie gerichte therapie vast te stellen. De uitkomst: beide behandelingen zijn even (kosten)effectief voor angststoornissen én brede uitkomsten zoals verbeterde autonomie en zelfwaardering. Wél is Autonomy Enhancing Therapy (AET) goedkoper: het deed het iets beter als het aankomt op gezondheidszorg en verlies van productiviteit.

Voor dit deel van haar proefschrift maakt de promovenda gebruik van de studie ‘Treatment effects and cost-effectiveness of Autonomy Enhancing Treatment: A person-centred approach to anxiety disorders.’ Verwachting vooraf was dat therapie gericht op autonomie ‘bredere en meer duurzame effecten zou hebben dan CGT.’ Deze verwachting is niet helemaal waargemaakt: beide therapieën hadden een groot effect, maar de één is niet effectiever dan de ander. ‘Dit gold voo

Op autonomie gerichte therapie goede aanvulling op behandelaanbod

Deze resultaten laten zien dat AET een waardevolle aanvulling is op het bestaande behandelaanbod. Bijvoorbeeld voor de 43.000 mensen in Nederland die lijden aan chronische angst of een stemmingsstoornis, maar een behandeling vermijden. Bijvoorbeeld omdat CGT ze blootstelt aan angst (= exposure). Bovendien slaat CGT bij 49% van de patiënten niet goed genoeg aan. En op dit moment is CGT de enige wetenschappelijke onderbouwde behandeling voor angststoornissen.

Meer weten?

Lees het volledige proefschrift: Kunst, L.E. (2021). Taking charge: The role of autonomy in anxiety and effectiveness of autonomy enhancing treatment. [Proefschrift, Tilburg University].