“Hoe zit het nu echt met antidepressiva?” Een genuanceerd beeld

Ze komen vaak negatief in het nieuws, er zijn veel misverstanden over en er rusten allerlei stigma’s op: antidepressiva. ‘Antidepressiva hebben een imagoprobleem, aan het woord Christiaan Vinkers, psychiater en hoogleraar bij het Amsterdam UMC. Afgelopen maandag verscheen het boek “Hoe zit het nu echt met antidepressiva?” dat hij samen met ziekenhuisapotheker Roeland Vis schreef. Aan ons de eer om een aantal vragen te stellen over dit nieuwe werk.

Wat was de aanleiding voor jullie boek?

‘Heel veel mensen hebben te maken met antidepressiva, velen hebben er baat bij’, antwoordt Vinkers. Toch zitten deze medicijnen diep in de taboesfeer. Er zijn (te)veel vooroordelen over: we zitten er massaal aan, ze worden te snel gegeven en ermee stoppen is onmogelijk. ‘In ons boek geven we eerlijke en nuchtere cijfers over antidepressiva. Wat zijn het? Hoe werken ze en wat zijn bijwerkingen? Ons boek is heel toegankelijk geschreven, voor iedereen. De stevige basis: verschillende wetenschappelijke studies op het gebied van antidepressiva.’

Wat laten de cijfers met betrekking tot antidepressiva zien?

Slikken we inderdaad massaal antidepressiva en worden ze te snel gegeven? Vinkers: ‘Puur gelet op de cijfers zijn er 1 miljoen mensen die antidepressiva slikken. Dit getal is al jaren stabiel en daalt de laatste tijd zelfs. Maar van die 1 miljoen mensen gebruikt slechts de helft het bij depressie. En daarbij is er een grote groep mensen die maar één keer een recept bij de apotheek ophaalt, maar wel meetelt in de cijfers.. Filter je al deze mensen eruit, dan houd je 150.000 personen met een depressie over die de medicijnen langer dan een jaar gebruiken. Ter vergelijking: 800.000 Nederlanders kampen met een depressie. Dus massaal gebruiken we het niet.’

Genuanceerder beeld

Dit maakt het beeld een stuk genuanceerder. Bovendien krijgen mensen antidepressiva om veel verschillende redenen. ‘50% krijgt het vanwege een depressie, 50% vanwege een andere aandoening’, aldus Vinkers. Waarvoor krijgen mensen het nog meer? ‘Angststoornissen, PTSS, hoofdpijn, neuropathische pijnen en als slaapmiddel: er zijn vele redenen om een antidepressivum voor te schrijven. Door de cijfers heen zien we dat sommige mensen misschien inderdaad snel antidepressiva krijgen voorgeschreven. Er zijn echter ook veel mensen die het niet slikken, terwijl zij er wel baat bij kunnen hebben. Naast overbehandeling is er ook sprake van onderbehandeling.’

Wat waren de belangrijkste conclusies van jullie boek?

‘De belangrijkste was wel dat antidepressiva gemiddeld genomen als behandeling en als geneesmiddel goed werken. Natuurlijk, niet iedereen heeft er evenveel baat bij, maar veel mensen wel. Voor sommigen zijn ze echt levensreddend. Een vooroordeel is dat je er suïcidaal van wordt als je ermee begint. Iets wat wij niet terug zien bij volwassenen; bij jongeren is dat risico er wel in mindere mate. Zijn er dan geen bijwerkingen? Dat wel. Volwassenen hebben in de eerste weken vaak wat last van misselijkheid, onrust en hoofdpijn. Na een gewenningsperiode verdwijnen deze klachten vaak ook weer. Op de langere termijn zijn gewichtstoename en seksuele bijwerkingen soms lastig. Maar vooral moet je lichaam wennen aan een nieuw medicijn. Je krijgt er geen kick van en antidepressiva zijn dus niet verslavend.’

En hoe is het om te stoppen met antidepressiva?

‘Aan stoppen met antidepressiva hebben we een heel hoofdstuk gewijd’, vertelt Vinkers. ‘Ieder jaar starten en stoppen er duizenden mensen met antidepressiva, dus heel vaak gaat het best goed. Dat neemt niet weg dat het voor sommige mensen een hele uitdaging is. Daarom zijn we ook de Afbouwpoli begonnen zijn in Amsterdam bij GGZ inGeest (www.ggzingeest.nl/afbouwpoli). We willen ook meer te weten komen over afbouwen, daarom lopen er nu twee grote wetenschappelijke onderzoeken: OPERA en TAPER-AD. Voor OPERA (www.opera-project.nl) zoeken we mensen die het afgelopen jaar begonnen zijn met de antidepressiva sertraline en citalopram. OPERA en TAPER-AD nemen onder de loep hoe en wanneer je het beste afbouwt. Werkt het beter om in grotere stappen af te bouwen of kies je liever voor kleinere? En: hoe werkt het placebo-effect precies bij afbouwen? We weten namelijk dat sommige patiënten soms klachten krijgen als ze denken dat hun medicatie wordt afgebouwd. Als iemand verwacht dat er problemen gaan koemn, dan veroorzaakt dit begrijpelijk veel angst. Ons doel is om mensen zo goed mogelijk en op maat te helpen hoe antidepressiva afgebouwd moeten worden.’

Het boek: “Hoe zit het nu echt met antidepressiva?”

Een genuanceerder beeld dus van antidepressiva. Dit doel streven Christiaan Vinkers (1980) en Roeland Vis (1981) na in hun boek “Hoe zit het nu echt met antidepressiva?” Een leerzaam en en ontnuchterend boek voor iedereen die interesse heeft in antidepressiva. Of er zelf mee te maken krijgt. In het boek komen naast traditionele antidepressiva ook alternatieve middelen aan bod zoals de esketamine-neusspray die in 2019 op de markt verscheen, lsd en paddo’s. Middelen waarvan nog niet altijd goed is onderzocht in hoeverre ze werkzaam zijn. ‘Ik ben daarom nog kritisch op massaal voorschrijven van psychedelica’, aldus Vinkers.

Vinkers C., & Vis. R. (2021), Hoe zit het nu echt met antidepressiva? (1e ed.). Prometheus: Amsterdam.