Veel winst te behalen bij herkennen en behandeling angst en depressie bij dialyse-patiënten

Mensen met ernstig nierfalen zijn afhankelijk van dialyse-therapie om hun bloed te zuiveren. Bij deze groep ernstig, zieke patiënten komen angst en depressie vaak voor. ‘We zien zelfs een duidelijke relatie tussen deze klachten en ziekenhuisopnames en vroegtijdig overlijden,’ zegt Robbert Schouten, arts-onderzoeker en internist in opleiding bij het OLVG in Amsterdam. Hij onderzocht in zijn proefschrift de rol van angst en depressie bij dialyse-patiënten. Wij stelden hem een aantal vragen over dit onderzoek.

Waarom dit onderzoek?

‘Ik word opgeleid vanuit de interne geneeskunde,’ trapt Schouten af. ‘Daarnaast ben ik  geïnteresseerd in de psychiatrie, maar heb ik niet de ambitie om psychiater worden. Vanuit het OLVG liep er al een mooie onderzoekstrein en ik ben ingestapt. Dit is echt een onderzoek, waarbij ik over de muren van mijn eigen vakgebied heen kijk. Dit onderzoek zweeft tussen soma en psyche in: het lichamelijke en het mentale. Tegelijkertijd is het een heel relevant onderwerp. Dialyse-patiënten hebben een grote ziektelast en hebben naast hun nierziekte vaak ook andere ziekten, zoals neurologische en hartproblemen. Hierdoor kun je het onderzoek mogelijk nog wat breder trekken naar de somatisch zieke patiëntengroep.’

Wat onderzoekt u in uw onderzoek?

‘Wij hebben specifiek gekeken naar patiënten die eindstadium nierfalen hebben. Hoe vaak kampen zij met depressie en angst? Wat is de impact daarvan? We volgden de patiënten  maximaal drie jaar, waarin we een hoge sterfte zagen van ongeveer 30%. Iedere zes maanden maten we de angst- en depressieklachten. 687 patiënten deden er in totaal mee, voornamelijk uit Amsterdam en Den Haag. Opvallend was dat de helft een migratieachtergrond had. Zij hadden vaker depressie- en angstklachten, maar de relatie met het aantal ziekenhuisopnames en sterfte lijkt paradoxaal juist minder sterk.’

Relatie angst/depressie en ziekenhuisopnames/vroegtijdig overlijden

‘Depressie en angst vergroot waarschijnlijk de kans op vroegtijdige sterfte en ziekenhuisopnames,’ concludeert Schouten voorzichtig. ‘De gevonden resultaten lijken erop te wijzen dat die klachten een rol spelen. Tegelijkertijd zien we dat die klachten bij dialyse-patiënten nauwelijks worden behandeld. Om die reden zijn we gestart met het tweede deel van ons onderzoek, een interventiestudie waarbij we de angst- en depressieklachten proberen te verlagen. Als het aantal ziekenhuisopnames na behandeling lager ligt, dan zou er echt sprake zijn van een oorzakelijk verband. Het is nu nog te vroeg om harde conclusies te trekken.’

Welke behandeling zouden dialyse-patiënten moeten krijgen voor angst/depressie?

‘Hier zien we een gat in de literatuur. Er zijn een paar kleine studies naar behandelingen onder deze patiëntgroep. Zij laten vooral een effect zien van cognitieve gedragstherapie (CGT); antidepressiva lijkt minder effectief te zijn. Op dit moment is ons onderzoek naar de effectiviteit van CGT in volle gang. Hiervoor zijn 200 patiënten, vanuit 12 verschillende ziekenhuizen, geïncludeerd. Dus het is een vrij grote studie.’

Symptoomgerichte benadering

In uw proefschrift pleit u voor een symptoomgerichtere behandeling. Kunt u hier iets over meer over vertellen? ‘Ja, angst en depressie uiten zich op verschillende manieren,’ antwoordt Schouten. ‘De ene patiënt heeft veel lichamelijke angst- en depressieklachten en de ander juist meer stemmingsproblemen zoals somberheid. Lastig is om die klachten eenduidig toe te schrijven aan angst/depressie of juist nierfalen: er is heel veel overlap. Daarom is het denk ik zinvoller om naar de afzonderlijke symptomen te kijken. CGT kan bijvoorbeeld goed helpen tegen moeheid en of dit dan komt door de nierziekte, angst of depressie is misschien minder relevant. Dus ik pleit ervoor om meer holistisch naar een patiënt te kijken, op symptoomniveau.’

Wat zijn de klinische implicaties van uw onderzoek?

‘Mijn proefschrift toont aan dat er echt ruimte is om psychiaters en psychologen actiever te betrekken bij de behandeling van dialyse-patiënten. Dit gebeurt nu nog te weinig. Een volgende stap is een patiëntgerichte behandeling die als doel heeft om een bepaald symptoom aan te pakken. Dan hoeven we niet in hokjes te denken en kunnen we gewoon aan de patiënt vragen waar die last van heeft.

Proefschrift

Anxiety, depression and adverse clinical outcomes in dialysis patients: Should we do more? Als onderdeel van de DIVERS studie (OLVG). Verdedigd op 4 november 2020. Het proefschrift is digitaal gepubliceerd via de VU.