Aandachtsbiases: hoe worden ze opgeroepen?

Een negatieve aandachtsbias is de neiging om selectief de aandacht op negatieve of bedreigende informatie te richten. Dit “mechanisme” speelt mogelijk een rol bij de ontwikkeling en instandhouding van verschillende angstklachten. Maar hoe kunnen we aandachtsbiases meten? En hoe kunnen ze verminderd worden? Mae Nuijs, promovenda aan de Universiteit van Amsterdam, onderzocht dit en vertelt ons haar bevindingen.    

Hoe werken negatieve aandachtsbiases precies?

‘Het is als het ware een filter voor hoe je informatie verwerkt,’ legt Nuijs uit. ‘Je filtert uit al jouw waarnemingen de informatie die precies strookt met je angsten. We weten bijvoorbeeld dat veel mensen met sociale angstklachten vaak last hebben van aandachtbiases voor negatieve gezichtsuitdrukkingen. Komen ze in een ruimte met meerdere mensen, dan pikken ze er gelijk de mensen uit die boos of afkeurend kijken. Dat is vervelend want de angst dat mensen je afkeuren wordt zo steeds bevestigd, waardoor je angst blijft voortduren.’

In uw proefschrift onderzoekt u “Attentional Bias Modification” (ABM). Hoe probeert ABM aandachtsbiases te veranderen?

‘Attentional Bias Modification is een gecomputeriseerde training waarin wordt geprobeerd deels onbewuste processen te veranderen’ antwoordt de recent gepromoveerde Nuijs.  ‘Binnen de trainingen wordt de aandacht van deelnemers richting een bepaalde emotie getraind’. Zo krijgen deelnemers bijvoorbeeld de opdracht om zo snel mogelijk het enige positieve gezicht te vinden in een raster met alleen negatieve gezichten.’

Idee achter ABM

‘Het idee hierachter is dat de aandacht zo richting positieve expressies wordt getraind en wordt weggetrokken van negatieve gezichtsuitdrukkingen. Hierdoor nemen de aandachtbiases richting negatieve expressies af. Het uiteindelijke doel van de training is om middels het verminderen van de aandachtbias angstklachten te verminderen.’

Waar richt uw onderzoek zich precies op?

‘Eerdere studies laten zien dat angstklachten na ABM niet altijd verminderen. Bovendien zijn de effecten vaak klein. Vandaar dat ik wilde onderzoeken onder welke omstandigheden ABM het meest effectief is. Onze theorie is dat mensen ABM het beste kunnen uitvoeren in een relevante context, namelijk een context die matcht met de context waarin zij klachten ervaren. In het geval van sociale angst is dat een sociale context die angst opwekt zoals een sollicitatiegesprek.

Rol context bij meten en veranderen van negatieve aandachtbiases

‘Om die reden heb ik onderzocht of we een aandachtbias beter kunnen meten en veranderen (d.m.v. ABM) wanneer we een sociale context introduceren. De deelnemers kregen bijvoorbeeld een ABM-trainingstaak te doen en dit werd afgewisseld met het beantwoorden van lastige vragen van een sollicitatiecomité. Om sociale angst nog extra te verhogen werden ze ook nog opgenomen en keek er iemand mee.’

Deelnemers aan het promotieonderzoek

Aan het promotieonderzoek van Nuijs deden voornamelijk studenten mee. ‘Met name eerstejaarsstudenten,’ licht de wetenschapster desgewenst toe. ‘Zij hebben nog wat minder ervaring met experimenten en de verwachting was dat zij hierdoor wat gevoeliger zijn voor angstmanipulaties.’ Bij de ene helft van de studenten werden de computertaken afgewisseld met vragen van een sollicitatiecomité om zo sociale angst te activeren, terwijl de andere helft een andere opdracht kreeg zoals het bekijken van positieve filmfragmenten. Daarna vergeleek de wetenschapster de twee condities met elkaar.’

Wat waren de belangrijkste conclusies van uw proefschrift?

‘Mensen met verhoogde sociale angstklachten lieten alleen een negatieve aandachtsbias zien als ze in een sociaal moeilijke situatie zaten. Qua effectiviteit van ABM maakte de context echter weinig verschil; de mate van aandachtbias of angstklachten namen niet sterker af als de trainingen werden uitgevoerd in een sociale context. Daarbij moet ik wel de kanttekening plaatsen dat het nog te vroeg is om echt een conclusie te trekken. Dit is een van de eerste onderzoeken waarin de context wordt gemanipuleerd tijdens ABM trainingen.’

ABM mogelijk alleen effectief bij bepaalde personen onder bepaalde omstandigheden

Daarnaast is het mogelijk dat het manipuleren van de context tijdens ABM trainingen alleen maar effect heeft bij bepaalde individuen. ‘Je kunt je voorstellen dat een stressvolle situatie bij sommige mensen voor extra concentratie zorgt terwijl anderen juist overspoeld raken en zich niet meer op de trainingstaak kunnen focussen,’ duidt Nuijs. ‘Welke sociale situaties angst opwekken is natuurlijk ook heel persoonlijk, misschien zorgen gepersonaliseerde, sociale contexten tijdens ABM wel voor betere trainingseffecten. Bovendien kan de sociale context nog beter geïntegreerd worden in de computertaken, mogelijk met behulp van virtual reality. Dit is voer voor toekomstige onderzoeken.’

Belang van de aandachtsbiases onder de loep nemen

Een laatste conclusie is volgens Nuijs dat het ook zinvol is om het belang van de aandachtsbias eens tegen het licht te houden. ‘Theoretische modellen zeggen dat biases een belangrijke rol spelen bij sociale angst, maar over het algemeen zijn de effecten van ABM op angstklachten vaak klein en kortdurend. Dus hoe belangrijk zijn ze nu echt? Misschien moeten we – na ander onderzoek– wel concluderen dat het behandelen van andere klachten meer effect heeft. De vraag voor toekomstig onderzoek is dus wat het relatieve belang is van aandachtbiases naast andere klachten die bij sociale angst een rol spelen.’

Link naar proefschrift

Mae Nuijs promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op haar proefschrift ‘The role of context in eliciting and modifying anxiety-linked attentional biases in social anxiety.’