‘Memory reconsolidation’: Angst indammen door verzwakking geheugenspoor

‘Veel angststoornissen, zoals fobieën, zijn eigenlijk stoornissen van het emotionele geheugen,’ stelt Jamie Elsey. Hij promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) op het onderwerp vechten tegen angst. Zijn onderzoek richtte zich op ‘memory reconsolidation’: het idee dat een gereactiveerd geheugenspoor tijdelijk labiel is en openstaat voor verandering, waarna het in veranderde vorm weer wordt opgeslagen. Wij stelden hem een aantal vragen over deze theorie en zijn promotieonderzoek.

Hoe kan de theorie van ‘memory reconsolidation’ helpend zijn bij angstklachten?

‘Wij denken dat het mogelijk is om dat proces van geheugenherstabilisatie op een positieve manier te verstoren,’ legt Elsey uit. ‘Hierdoor neemt de impact van een zogenaamd angstgeheugen af. De verschillende angststoornissen zoals een specifieke fobie zou je kunnen zien als stoornissen van het emotionele geheugen, waarin een sterke associatie is gevormd tussen het fobische object en de angstreactie. Die associatie, ook wel angstgeheugen genoemd, ligt ten grondslag aan de intense angst die wordt opgeroepen zodra een persoon wordt blootgesteld aan de gevreesde situatie.’

Wat richtte jullie onderzoek zich op?

Het doel van zijn promotieonderzoek: een manier vinden om dat geheugenspoor te verzwakken. Elsey: ‘We hopen de sterkte en impact van dat spoor te verkleinen. Om specifieker te zijn: we hebben onderzocht of de veelgebruikte bètablokker propranolol in combinatie met het ophalen van het geheugenspoor kan voorkomen dat een emotionele herinnering op dezelfde wijze wordt opgeslagen. Hiermee bouwen we voort op verschillende studies van ons lab en andere onderzoekers.’

Nieuwe manier van behandelvorm

‘Het idee is dus niet compleet nieuw,’ vertelt Elsey. ‘De meeste benaderingen zoals exposure en cognitieve therapie hebben als doel om nieuwe geheugensporen te creëren die concurreren met het angstgeheugen. Zo hopen ze dat de cliënten de controle over hun gedrag kunnen terugwinnen. Wij richten ons direct op het angstgeheugen en proberen het spoor zelf te verzwakken. Hoe we dat doen? Door de angst kort te reactiveren middels een korte blootstelling gevolgd door één pil propranolol.’

Minder effectief bij complexe fobieën

‘Een eerder onderzoek door Soeter en Kindt (2015) liet zien dat deze benadering effectief is in het terugdringen van de angst voor spinnen. Ook wij zagen deze effectiviteit terug bij een aantal specifieke angsten: voor muizen, hoogten en slangen. In een van mijn belangrijkste studies hebben we dit idee van geheugen-reconsolidatie toegepast op een angst voor spreken in het openbaar. Dit is een meer complexe stoornis. Helaas bleek deze angst minder makkelijk te behandelen met ‘memory reconsolidation’. Hun angst werd wel minder, maar dat gebeurde ook bij de groep die een placebopil kreeg toegediend.’

Wat zijn de implicaties voor de klinische praktijk?

In zijn conclusies is Elsey voorzichtig. ‘We zouden wel eens aan de vooravond van een doorbraak in de behandeling van psychische ziekten kunnen staan,’ meent hij. ‘In het beste scenario zijn we in staat om de angstklachten van mensen in slechts één sessie te verminderen. Onze bevindingen laten echter ook zien dat we nog een aantal stappen hebben uit te werken voordat de klinische praktijk er profijt van heeft. Mijn hoop is dan ook dat meer onderzoeksgroepen zich willen buigen over dit onderwerp en dat we de handen ineen kunnen slaan en zo de klinische toepassingen vooruit kunnen helpen.’

Ethisch framework

Een onderdeel van Elseys proefschrift was tenslotte om de benadering ethisch te onderbouwen. ‘Een aantal bio-ethici had een stuk geschreven dat de ‘memory reconsolidation’ benadering onethisch zou zijn. Hier heb ik een verweer op geschreven met als belangrijkste punt dat de behandeling alleen het emotionele component onderuit haalt. De angstklachten nemen af, maar het is niet zo dat ze vergeten wat er is gebeurd met hen. De herinneringen blijven gewoon bestaan.’

Het proefschrift

Jamie Elsey is onderzoeker en promovendus aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Zijn promotie-onderzoek draagt de titel Fighting against Fear: Novel approaches to understanding, modifying, and manipulating maladaptive memories.