Invitational Conference 2011 Ketenzorg bij Angst en Depressie

Er is steeds meer aandacht voor de organisatie van de zorg bij aandoeningen als angst en depressie die zich kenmerken door een hoog voorkomen en over het algemeen een chronisch c.q. recidiverende beloop. Van belang is dan om de zorg te beschrijven en te organiseren voor  verschillende fasen van de aandoening. Daarvoor zijn verschillende modellen ontwikkeld: diseasemanagement, collaborative care, stepped-care. Ketenzorg is een variant hierop.
De definitie van ketenzorg is een samenhangend geheel van doelgerichte en planmatige activiteiten en/of maatregelen gericht op specifieke patiënten categorie in de tijd gefaseerd.

Ketenzorg wordt toegepast bij (chronische) aandoeningen waar de zorg op verschillende momenten in het traject door verschillende professionals geleverd wordt. Bijvoorbeeld door professionals die werkzaam zijn in verschillende echelons van het zorgstelsel, dus 1e, 2e en 3e lijn. De schakelmomenten tussen die professionals en die echelons zijn uiterst kwetsbaar waardoor discontinuïteit van de zorg kan optreden, informatie gemist kan worden en patiënten in de kou komen staan. Goede samenwerking in en duidelijke regie over de keten is essentieel. Voor angst- en  depressiezorg lijkt ketenzorg ook goede mogelijkheden te bieden en het doel van de dag is dan ook om voorbeelden van goede ketenzorg te presenteren die kunnen dienen ter inspiratie.

Lezing I – Zorg en samenhang: over ketens, echelons en programma’s – Aart Schene
Naarmate de kwantiteit en diversiteit toeneemt, ontstaan altijd vraagstukken omtrent samenhang en coördinatie. De gezondheidszorg vormt op dit punt geen uitzondering. Heeft de klant of patiënt een simpele of enkelvoudige vraag, dan kan hij baat hebben bij een ruim aanbod. Wordt de vraag complexer of meervoudig, dan verliest het hebben van veel keuze zijn charme en neemt de wens om een deskundige makelaar, aannemer of zorgcoördinator al snel toe.
In de geestelijke gezondheidszorg is ons aanbod in de afgelopen decennia door goed wetenschappelijk onderzoek en zorginnovaties ongekend toegenomen. In de laatste twee decennia van de vorige eeuw bleef dat verruimde aanbod in aanvang overzichtelijk georganiseerd in regionale strukturen als Riagg’s, Ribw’s en APZ-en. Met het nog verder differentiëren van het aanbod, een opkomende marktwerking, een wens tot versterking van de eerste lijn, en een loslaten van het regionaliseringsprincipe, is de roep om nieuwe vormen van samenhang hoogst actueel.
Antwoorden worden gevonden in de sfeer van zorgprogramma’s, community support systems, ketenzorg, collaborative care, om er maar enkele te noemen. In deze lezing wil ik deze verschillende concepten relateren aan hun verschillende doelgroepen, principes en nationale herkomst. Ik zal trachten de pro’s en con’s in relatie tot specifieke zorgvragers te verhelderen. Waar mogelijk zal ik aangeven in welke mate deze zorgprincipes wetenschappelijk zijn onderzocht.

Workshop 1 – Stepped care voor patienten met angst-, spannings-, en depressieve klachten. Een gecontroleerde studie in eerste en tweede lijn – Desiree Oosterbaan & Ton van Balkom
Besproken wordt een onderzoek naar een stepped care zorgprogramma voor patiënten met angst, spannings-, en/of depressieve klachten in de eerste en tweede lijn.
Twintig huisartsen zijn gerandomiseerd over twee condities; stepped care en gebruikelijke zorg. Patiënten met ernstige klachten werden verwezen naar de tweede lijn. Patiënten met milde of matig-ernstige klachten startten hun behandeling in de eerste lijn met een zelfhulpcursus en begeleidende gesprekken. Patiënten met  matig-ernstige klachten kregen hiernaast medicatie. Na vier maanden werd de vooruitgang geëvalueerd en werden patiënten met restklachten alsnog verwezen. Uiteindelijk hebben 158 patienten deelgenomen. Na 4 maanden voldeden significant meer patiënten in de stepped care conditie vergeleken met de gebruikelijke zorg conditie aan de criteria voor respons (75 vs. 51%, P=.002) respectievelijk remissie (58% vs. 32%, P=.002). Na 8 maanden was ook in de gebruikelijke zorg verdere verbetering opgetreden en werden geen significante verschillen meer gevonden (respons 80 vs. 69%, P=.152; remissie 57% vs 53%, P=.629).
De conclusie is dat stepped care zorgprogramma’s op korte termijn significant betere resultaten opleverden vergeleken met de gebruikelijke zorg. Aan de hand van enkele bevindingen wordt door gediscussieerd over een aantal uitgangspunten en toepassingen van dit zorgmodel in Nederland.

Workshop 2 – Ketenzorg bij depressie – Peter van Splunteren & Maret Zonneveld
De ontwikkeling van ketenzorg voor depressie heeft de laatste jaren landelijk een impuls gekregen van ontwikkelingen als de publicatie van de mdr depressie, de Doorbraakprojecten, de Collaborative Care studies, e-mental health en straks mogelijk de zorgstandaard depressie.
Lokaal gaan steeds meer regio’s over op het organiseren van ketenzorg, met name binnen de eerstelijn. Hulpverleners met verschillende achtergrond (huisartsen, eerstelijns psychologen, spv-en, maatschappelijk werkers) gebruiken een gezamenlijk zorgprogramma, verdelen taken en laten zich ondersteunen door een Keten Informatie Systeem. Soms wordt er transmuraal gewerkt, vaker nog beperken de ketens zich tot de eerste- of tweedelijns setting. In deze inleiding presenteren een eerstelijns professional en een medewerker van het Trimbos-instituut een voorbeeld van ketenzorg voor depressie in de eerstelijn. Doelgroepen, deelnemers, interventies en organisatie van de keten komen aan bod. Daarna discussieren we over de activiteiten die eerstelijns (met tweedelijns) hulpverleners zelf kunnen ontplooien om een keten te formeren, de knelpunten die men tegen komt, de randvoorwaarden die ontbreken en de toekomstige ontwikkelingen.

Workshop 3 – Ketenzorg bij suïcidebehandeling – Ad Kerkhof
De continuïteit van zorg voor patiënten met suïcidaal gedrag is een van de belangrijkste aandachtspunten in de huidige organisatie van de zorg. Door het ontbreken van sluitende afspraken in de keten ontvangen suïcidale patiënten niet altijd de juiste (na)zorg. Partijen in de zorg die met deze patiënten te maken hebben zijn de huisarts, de SEH, de acute en consultatieve psychiatrie en de reguliere GGZ. Er is een ‘Kwaliteitsdocument Ketenzorg bij suïcidaliteit’ opgesteld wat concrete handvatten bevat voor het maken van afspraken op lokaal niveau over ieders taken en verantwoordelijkheden, over de overdracht en de terugkoppeling rondom patiënten en over de borging van de samenwerking. In de workshop wordt dit met praktische voorbeelden uitgewerkt.

Lezing II- Van face-to-face naar bit-to-bit: de rol van nieuwe technologie in de ketenzorg- Marionne Bartels
E-health wordt steeds belangrijker in de zorg. Zorg op Afstand, Telemedicine, Domotica, Zelfmanagement, Gezondheid2.0, Online Therapie, Online preventie, in alle deelsectoren die zich richten op gezondheid, zorg en welzijn worden ICT en Internet actief ingezet. Binnen de GGz begint E-health de laatste jaren meer op gang te komen. De meeste E-health modules behelzen online zelfhulpprogramma’s: binnen de stepped care de lichtste variant van behandeling. In de 2e en 3e lijn wordt nog maar mondjesmaat gebruik gemaakt van E-health. In de toekomst wordt het zaak om voor de hele breedte van het stepped care aanbod een (aanvullend) Online stepped care programma te ontwikkelen. De noodzaak tot meer gebruik maken van moderne technologie is evident: de zorgvraag neemt toe, de financiele middelen nemen af, de toegankelijkheid kan worden vergroot en de kwaliteit gewaarborgd. Hoe kan E-health een rol spelen in de ketenzorg? M.a.w.: waar kan je face-to-face contact vervangen door bit-to-bit contact?
Het Marina de Wolfcentrum, 3elijnsinstelling voor complexe angst- en dwangklachten is bezig met het onderzoeken van de mogelijkheden van het toepassen van moderne technologie in de behandeling. Zo wordt er onderzoek gedaan naar het gebruik van een digitale coach (uitgevoerd op een mobiele telefoon met internetverbinding), gebruik van home video’s en een E-health internetmodule. Al deze middelen dienen ter verbetering van de transfer of learning van de patiënt en het verbeteren van de stap van een intensieve behandeling naar een ambulant nazorgtraject. Hierbij gaat het om empowerment van de patiënt, verkorten van de opnameduur, het kunnen vasthouden van het bereikte resultaat in de thuissituatie en het voorkomen van terugval.

Onderzoekspresentatie – Onderzoek naar rehabilitatie bij angst en depressie- Matthijs Oud & Jan Spijker
Het onderzoek naar de kosteneffectiviteit van rehabilitatie door zelfmanagement voor ambulante patiënten met chronische angst en depressie is van start gegaan. In het onderzoek wordt aan ambulante patiënten met angst en depressie die niet zijn verbeterd op de behandelingen een module rehabilitatie aangeboden gevolgd door overdracht van de zorg naar de eerste lijn. Acht instellingen nemen deel en in deze presentatie zullen de opzet en methode van het onderzoek gepresenteerd worden en de eerste bevindingen van de inclusiefase.